هەمواری دەستوری توركیا سیستمی سیاسی لە پەرلەمانیەوە دەگۆڕێت بۆ سەرۆكایەتی و چاودێرێكی سیاسیش پێیوایە سەرەڕای گوشارە زۆرەكان دەنگی نەخێر لەباكوری كوردستان سەردەكەوێت.
پرۆژەی هەمواركردنەوەی دەستوری توركیا لەلایەن ئاكەپە و مەهەپەوە لە پەرلەمانی توركیادا ئامادە كراوە و ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا هەموارەكەی پەسەند كردووە، ئەو هەوڵەی ئاكەپە و مەهەپە كاردانەوەی جۆراجۆری لە باكووری كوردستان و توركیا لێكەوتووەتەوە و هەریەكە لە هەدەپە و دەبەپە و كەجەدە و تەژەئا پێكەوە هەڵمەتی نەخێر لە دژی ئەو گۆڕانكارییەكان لە باكووری كوردستان و توركیا بەڕێوە دەبەن، لەناو كۆنەڵگەی توركیشدا جەهەپە بە فەرمی دژایەتی خۆی بۆ هەموارەكە ڕاگەیاندوە.
ئەو ماددانەی دەستوریش كە هەموار دەكرێنەوە دەبنە هۆی ئەوەی كە سیستمی سیاسی لە توركیا لە پەرلەمانییەوە بۆ سەرۆكایەتی بگۆڕێت و پۆستی سەرۆكی حكومەت هەڵبوەشێتەوە و دەسەڵاتەكانی دەدرێت بە سەرۆك كۆمار و هەروەها سەرۆك كۆمار دەسەڵاتی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و حكومەت و ڕاگەیاندنی شەڕ و لەسەر كارلابردنی بەرپرسان و دادوەرانی دەبێت.
ئاسۆس هەردی، چاودێری سیاسی و شارەزا لە كاروباری توركیا سەبارەت بە ئەنجامەكان پێیوایە ڕكابەرایەتیەكە زۆر نزیكە و ئەگەر بەڵێ یا نەخێر سەركەوێت جیاوازیەكە بە ڕێژەیەكی كەم دەبێت.
بەپێی لێدوانی بەرپرسانی هەدەپە بۆ بەدەستهێنانی دەنگی دەنگدەرانی مەهەپە، ئاكەپە دەستیكردووە بە دەستگیركردنی پەرلەمانتاری هەدەپە و ڕۆژی ٣٠ی كانوونی دووەمی ٢٠١٧ ئاڵتان تان پەرلەمانتاری هەدەپە لە شاری ئامەد ڕایگەیاند "ئامانجی دەستگیركردنی پەرلەمانتاران و بەڕێوەبەرانی هەدەپە لەلایەن حكومەتی ئاكەپەوە بۆ ڕازیكردنی دەنگدەرانی مەهەپەیە تاوەكو دەنگ بە سیستمی سەرۆكایەتی بدەن".
هەڵبژاردن بۆ هەمواری دەستووری توركیا لە كاتێكدا بەڕێوە دەچێت، كە حكومەتی توركیا باری نائاسایی ڕاگەیاندووە و ئەوەش نیگەرانیی چاودێران ویەكێتیی ئەوروپای لێكەوتووەتەوە و كۆمسیۆنی چاودێریی دەستوور لە یەكێتیی ئەوروپا لە دوایین ڕاپۆرتیدا لەبارەی توركیاوە ڕایگەیاندبوو، توركیا بەرەو دەسەڵاتی تاكە كەسی دەڕوات و داواشی كردبوو ڕاپرسی بۆ هەمواری دەستوور دوابخرێت.
سەبارەت بە ڕای هاوڵاتیانی باكوری كوردستان لە ڕاپرسیەكەدا ئاسۆس هەردی بە (سپی) ڕاگەیاند "سەرەڕای گوشارە زۆرەكان و دەستگیركردنی ئەندامانی هەدەپە، بەڵام بێگومان دەنگی نەخێر لە باكوری كوردستان زۆرترینە".
نوێترین لێدوانەكانی بەرسانی ئەكەپە بەو ئاڕاستەیەیە كە دوای ڕیفراندۆم پارێزگاری لە یەكپارچەیی توركیا دەكەن و لە بانگەشەكاندا هەڵمەتەكانیان لەدژی پەكەكە چڕكردۆتەوە.
سەبارەت بەو پرسە ئاسۆس هەردی وتی "لە ئەگەری سەركەوتنی ئەردۆغان و چەسپاندنی پایەی حكومڕانیەكەی دوورنیە كە گرژیەكان كەمتر ببنەوە و بەشێك لە سەركردەكانی هەدەپە ئازاد بكرێن بۆ ئەوەی بۆ ماوەیەك هێمنی بگەڕێتەوە بۆ دۆخەكە".
بابەتی سیستمی فیدراڵی و ویلایەت كە یەكێكە لەو پرسانەی لە قۆناغە جیاوازەكاندا هێنراوەتە بەرباس لە بانگەشەی ڕاپرسیدا چەندین قسەی لەبارەوە كراوە پێشتر و لە سەردەمی كەنعان ئۆرەن كە سەرۆك ئەركانی سوپا بوو پاش كودەتای 12 ی ئەیلولی 1980 بوو بە سەرۆك كۆماری توركیا و ڕای وابوو توركیا دابەش بكرێت بەسەر (7 – 8) ویلایەتدا یەكێك لە ویلایەتەكان دیاربەكر بوو كە شارە كوردنشینەكانی لەخۆیدا كۆدەكردەوە، بەڵام دواتر ئەم بیرۆكەیە لەلایەن توركت ئۆزال ڕەتكرایەوە.
پێشتر و لە ساڵ 2008 لە یەكێك لە چاوپێكەوتنەكانی كەناڵی (CNN) تورك ئەردۆغان دەڵێت "نابێت لە دابەشكردنی توركیا بەسەر ویلایەتەكان بترسین، چونكە زۆربەی وڵاتە بەهێزەكانی وەك ئەمریكا و ئەڵمانیا لەسەر شێوەی ویلایەت بەڕێوە دەبرێت تەنانەت ئاماژە بەوە دەكات لەسەردەمی عوسمانیەكاندا ویلایەتی كوردستان و لازستان هەبووە".
سەبارەت بەو بیرۆكەیە ئاسۆس هەردی وتی "بەگشتی نوخبەی سیاسی توركی بە ڕووە ئیسلامی و كەمالیەكەشیەوە باوەڕیان بەم بیرۆكەیە نیە و تەنها بۆ بانگەشە و لەكاتی ئەزمەكاندا ئەم بابەتە دەهێنرێتە بەر باس بۆ ڕاكێشانی سۆزی بەشێك لە جەماوەرە".
ڕاپرسی دەستوری توركیا كە زیاتر لە 55 ملیۆن هاووڵاتیی توركیا مافی بەشداریكردنیان تیایدا هەیە 18 ماددەی دەستووری توركیا هەموار دەكرێتەوە و بەپێی ئەو هەمواركردنەوەیە، ژمارەی پەرلەمانتارانی توركیا لە 550 پەرلەمانتارەوە دەكرێن بە 600 پەرلەمانتار و تەمەنی ئەو كەسانەشی كە دەتوانن خۆیان بۆ پەرلەمان بپاڵێون لە 25 ساڵەوە دادەبەزێنرێت بۆ 18 ساڵ.
هەروەها بەپێی ئەو هەموارە هەڵبژاردنی پەرلەمانی توركیا لە چوار ساڵ جارێكەوە دەكرێت بە پێنج ساڵ جارێك و لە یەك ڕۆژیشدا هەردوو هەڵبژاردنی پەرلەمان و سەرۆك كۆماری بەڕێوە دەچێت، لە ئێستادا دەبێت سەرۆك كۆمار سەرۆكی هیچ حزبێك نەبێت، بەڵام بەپێی ئەو هەموارە سەرۆك كۆمار دەتوانێت كەسێكی حزبیش بێت.
هەر حزبێكیش 5% ی دەنگی دەنگدەرانی سەرتاسەری توركیا، یان ١٠٠ هەزار دەنگدەری هەبێت، دەتوانێت كەسێك بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار بپاڵێوێت.
یەكێك لە دیارترین خاڵەكانی دەقی هەموارەكە كە ترسی لای بەشێك بە نوخبەی سیاسی و ڕۆشنبیرانی تورك و كورد دروستكردوە ئەوەیە كە دانانی جێگرانی سەرۆك كۆمار و وەزیرەكان و لابردنیان و دروستكردنی وەزارەت و هەڵوەشاندنەوەی وەزارەتەكان و دەسەڵاتدان بە دام و دەزگاكان و دامەزراندنی دامودەزگاكان لە ناو شار و دەرەوەی شارەكان بە بڕیاری سەرۆك كۆمار دەبێت.
یەكێكی تر لە خاڵەكانی هەموارەكە ئەوەیە پەرلەمانی توركیا دەتوانێت بە دەنگی سێ لەسەر پێنجی پەرلەمانتاران بڕیاری سەرلەنوێ ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردنی پەرلەمان و سەرۆك كۆمار دەربكات.
ئەگەر پەرلەمان لە قۆناغی دووەمی سەرۆك كۆماردا دووبارە بڕیاری هەڵبژاردنەكانی دایەوە، ئەوا سەرۆك كۆمار دەتوانێت جارێكیتر خۆی بپاڵێوێتەوە بۆ ئەو پۆستە.
ئەگەر سەرۆك كۆمار تاوانێكی ئەنجام دابێت ئەوا بە دەنگی (50+1)ی پەرلەمانتاران دەتوانن لە پرۆژە یاسایەكدا داوای كردنەوەی دۆسیە لە دژی سەرۆك كۆمار بكەن.
لەو بەشەی كە پەیوەندی دادگای دەستوریەوە هەیە لە هەموارەكەی دەستووری توركیادا ئەوەیە ژمارەی ئەندامانی دادگای دەستووری لە ١٧ كەسەوە كراوە بە ١٥ كەس.
لە هەمواری دەستووری توركیادا، ماددەكانی یەك هەتا چواری دەستووری توركیا بەبێ دەستكاریكردن ماونەتەوە، كە جەخت لەسەر یەك زمان و یەك نەتەوەیی و یەك ئاڵایی لە توركیا دەكاتەوە و هەموو هاووڵاتیانی توركیا بە "تورك" پێناسە دەكات.
ڕۆژی 16ی نیسانی 2017 ڕاپرسی و ڕیفراندۆم بۆ هەمواری 18 ماددەی دەستووری توركیا بەڕێوە دەچێت، هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمان و سەرۆك كۆمار لە ڕۆژی3ی تشرینی دووەمی 2019دا پێكەوە ئەنجام دەدرێن.