ئاوات محەمەد، ئەندامی ئەنجومەنی كەركوك‌و پسپۆر‌و شارەزا لەكاروباری كەركوك‌و پێكهاتەكانی، پێیوایە مەترسی راستەقینە ئەو كاتە دروست دەبێت لەسەر كەركوك كە گرووپە چەكدارەكان‌و تیرۆریستان بتوانن هەڕەشە لە ئەمنییەتی گەڕەكە عەرەبنشینەكان بكەن‌و بەشێك لە قورسایی سەربازییان بگوازنەوە بۆ ناو شار.

ئاوات محەمەد لەسەر ئەم پرسە‌و سیمای پارێزگاكە دوای هاتنی داعش‌و چۆنێتی ریفراندۆم بۆ سپی میدیا دەدوێت.

سپی میدیا: بارودۆخی كەركوك لەڕووی سیاسییەوە دوای هاتنی هێزی پێشمەرگە چۆن دەبینیت، ئایا ململانێكانی نێوان نەتەوە جیاجیاكانی كەركوك سڕ بووە، یان توندبۆتەوە؟ ململانێی نێوان یەكێتی‌و پارتی چۆنە؟
ئاوات محەمەد: تەنیا یەك رۆژ دوای كۆنترۆڵكردنی شاری موسڵ لەلایەن داعش‌و گرووپە چەكدارە سوننەكانەوە، واتە 10ی حوزەیرانی 2014، ناوچە عەرەبنشینەكانی باشووری پارێزگای كەركوك كەوتنەدەست ئەو هێزانە. قەزای حەویجە‌و ناحییەكانی زاب‌و ریاز‌و عەباسی‌و رەشاد بە سەدان گوند‌و رووبەری فراوانەوە لە دەست ئیدارە‌و هێزە سەربازیی‌و ئەمنییەكانی پارێزگای كەركوك‌و حكومەتی ناوەند دەرچوون. چەند رۆژێك دوای ئەوە ناوچەی (بەشیر)ی توركمان نشینی شیعە كرایە ئامانجی گرووپە چەكدارە توندڕەوەكان‌و داگیركرا‌و، بەمەش ناحییەی تازە كە زۆرترین دانیشتوانی توركمانی شیعەی لێیە كەوتە بەر هێرشی راستەوخۆ‌و سەرەنجام هەزاران خێزانی ئەو ناوچانە ئاوارەبوون. رووداو‌و پێشهاتەكانی مانگی رابردوو واقیعێكی نوێی لەو پارێزگایەدا هێنایەكایەوە.

سپی میدیا: سیمای ئەو واقیعە تازەیە چۆنە؟
ئاوات محەمەد: دەكرێت لە سێ‌ خاڵی سەرەكیدا كورتیان بكەینەوە:
1-دابڕانی سێیەكی رووبەری گشتی پارێزگاكە كە بریتین لە قەزا‌و ناحیە عەرەبنشینەكان‌و بەشێكی ناوچە توركمان نشینەكان. رووبەری گشتی پارێزگای كەركوك نزیكەی 9600 كیلۆمەتری چوارگۆشەیە، بەڵام ئەمڕۆ زیاتر لە 3000 كیلۆمەتری چوارگۆشەیە لە سنووری ئیداریی‌و دەسەڵاتی ئەو پارێزگایە دەرچوون.
2- ئاڵوگۆِر لە رێژەی دانیشتوان لەڕووی پێكهاتەی نەتەوەییەوە. بۆ نموونە پێشتر رێژەی نەتەوەكان تا رادەیەك بەم شێوەیە بوو (50% كورد 34% عەرەب 16% توركمان)، بەڵام پاش دابڕانی قەزا‌و ناحییە عەرەبنشینەكان رێژەكە لەم شێوەیەوە نزیكە (70% كورد 14% عەرەب 16% توركمان).
3- لەڕووی ئەمنییەوە پارێزگای كەركوك بەسەر دوو هێزدا دابەشبووە كە بریتین لە هێزەكانی پێشمەرگە‌و پۆلیسی كەركوك‌و ئاسایشی هەرێم كە كۆنتڕۆڵی شاری كەركوك‌و هەردوو قەزای دووبز‌و داقووق‌و سەرجەم ناحییەكانیان كردووە، لە كاتێكدا قەزاو ناحییە عەرەبییەكان‌و بەشێكی ناوچە توركمان نشینەكان لەژێردەستی گرووپە چەكدارە سوننەكانن.

لەڕووی بارودۆخی سیاسییەوە، ململانێی سیاسی نێوان پێكهاتە نەتەوەییەكان ئاراستەو شێوەی جیاوازی لێكەوتووەتەوە. بۆ نموونە لایەنە توركمانیەكان بەئاشكرا بەسەر دوو بەرەدا دابەشبوون، لەكاتێكدا زۆرینەی شیعەكانیان پشتیوانی لە هێزەكانی پێشمەرگە دەكەن‌و پێیان باشە لەگەڵ كورددا بەشداری لە دیاریكردنی چارەنووسی پارێزگاكەیان بكەن، بەڵام بەرەی توركمانی وەك رەوتێكی زۆرینەی سوننەی توركمان كە راستەوخۆ لەژێر كاریگەری سیاسەتەكانی وڵاتی توركیادان، لەوبڕوایەدان كە هێزە كوردییەكان كار بۆ پاوانكردنی سەرجەم جومگەكانی دەسەڵات دەكەن لە پارێزگاكەدا، تا لە قۆناغی دواتردا بیگەڕێننەوە سەر هەرێمی كوردستان، كە ئەوان تا ئێستا پشتگیری هەنگاوێكی لەو جۆرە ناكەن. سەبارەت بە عەرەب ئەوان لەڕووی جوگرافی‌و دیمۆگرافییەوە تووشی لەتبوون بوونە. بەمەش زۆرینەی سەنگی مرۆیی‌و سیاسی‌و تەنانەت چەكداریشیان كەتووەتە دەرەوەی دەسەڵاتی هێزە ئەمنی‌و سەربازییەكانی پارێزگاكە.

ئەوەی دەمێنێتەوە بریتییە لە عەرەبەكانی ناو شاری كەركوك‌و بەشێكی قەزاكانی داقووق‌و دووبز. ئەمانیش لەڕووی سیاسییەوە پێگەی ململانێیان لەگەڵا هێزە سیاسییە كوردییە باڵادەستەكانی كەركوك تەواو لاواز بووە. بۆیە مەترسی راستەقینە ئەو كاتە درووست دەبێت كە گرووپە چەكدارەكان‌و تیرۆریستان بتوانن هەڕەشە لە ئەمنییەتی گەڕەكە عەرەبنشینەكان بكەن‌و بەشێك لە قورسایی سەربازییان بگوازنەوە بۆ ناو شار. ئەگەرچی لەدوای هەڵبژاردنە پەرلەمانیەكەی 30ی نیسانی ئەمساڵَەوە، دەسەڵاتی كوردی، بەتایبەتی یەكێتی نیشتمانی وەك لیستی براوەی یەكەم‌و لەسەرزاری خودی پارێزگاری كەركوك بەڵێنی ئەوەیان دەدا كە دەستپێشخەری بكەن بەئاراستەی داڕشتنەوەی پەیوەندی نێوان نەتەوەكان لەسەر بنەمای لەیەكتر نزیكبوونەوە‌و هاوبەشیی لە دەسەڵاتدا، بەلام خێرایی رووداو‌و پێشهاتەكان ئەو بوارەی بۆ هیچ لایەك نەڕەخساند.

سپی میدیا: پەیوەندی نێوان لایەنە كوردیەكان، بەتایبەتی پارتی‌و یەكێتی چۆنە؟
ئاوات محەمەد: سەبارەت بە پەیوەندی نێوان یەكێتی‌و پارتی، ئاشكرایە كە لە سەروبەندی هەڵمەتی هەڵبژاردنەكان‌و پێشتریشدا، ململانێی نێوانیان گەیشتبووە ئاستێكی نەخوازراو. لەگەڵا سەرهەڵدانی رووداوەكانی مانگی حوزەیرانیشدا، هەلومەرجێكی وا هاتەپێش كە هەردوولا خۆیان لەبەرامبەر یەك سەرچاوەی مەترسیدا بینییەوە بەناوی (داعش)ەوە، بەڵام جیاوازی لە دیدو بۆچوونی سیاسی بەتایبەتی لە پرسی مادەی 140‌و پەیوەندی لەگەڵا دەسەلاتدارانی بەغدا‌و چارەنووسی هەرێمی كوردستان رۆژبەڕۆژ زەقتر دەبێتەوە.

سپی میدیا: تا چەند راستە ئەو قسانەی كە دەڵێن ئەگەر تا دوێنێ‌ ململانێی نێوان یەكێتی‌و پارتی لەسەر دەسەڵاتە ئیدارییەكانی ئەو شارە بووبێت، لەسەرەتای رووداوەكانی موسڵەوە لەسەر چەكی سوپای عێراق‌و ئێستاش شەڕ لەسەر نەوتە؟
ئاوات محەمەد: ململانێی نێوان یەكێتی‌و پارتی لە پارێزگای كەركوك لەسەر دابەشكردنی دەسەڵات بەدوو قۆناغدا تێپەڕبووە. قۆناغی یەكەم لە دوای رووخانی رژێمی بەعس لە ساڵی 2003 تا 2010 كە تا رادەیەكی زۆر هاوسەنگی لە دابەشكردنی پۆستە ئیدارەكاندا هەبوو، بەڵام لەلایەن یەكێتییەوە هەمیشە هەست بە جۆرێك لە غوبن دەكرا بەتایبەتی لە وەرگرتنی پۆستی پارێزگار كە بە تەوافوقی سیاسی لەنێوانیاندا دانرابوو. بۆیە سیمای دوو ئیدارەیی هەرێمی كوردستان بە زەقی لەو پارێزگایەشدا رەنگی دابووە بەتایبەتی لە سەر ئاستی ئاسایش‌و پەروەردە‌و پۆلیس‌و تەنانەت ئەوقافیش.

لە دوای هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی عێراق لە مانگی ئازاری 2010‌و لاسەنگ بوونی تەرازووی نوێنەرایەتی بە قازانجی یەكێتی نیشتمانی (پێنج كورسی بەرامبەر بە یەك كورسی بۆ پارتی)‌و دواتریش ئاڵوگۆڕ لە هەردوو پۆستی پارێزگار‌و سەرۆكی ئەنجومەن. یەكێتی نیشتمانی بە ئاشكرا بانگەوازیان بۆ دابەشكردنی پۆستەكان دەكرد بەپێی ئیستحقاقی هەڵبژاردن‌و سەنگی راستەقینەی هەر یەك لەدوو حیزبە سەرەكییە لە پارێزگاكەدا. لەبەرامبەریشدا پارتی بەردەوام گلەیی‌و ناڕەزایەتییان نیشان ئەدا لە هەوڵەكانی یەكێتی بەتایبەتیش پارێزگاری نوێ دكتۆر نەجمەدین كەریم بۆ دوورخستنەوەی بەرپرسە ئیدارییەكانی سەر بەپارتی لە پارێزگاكەدا‌و پەراوێزخستنی حیزبەكەیان لە جومگە سەرەكییەكانی دەسەڵاتدا. ئەگەر رووداوەكانی حوزەیرانی رابردوو تا رادەیەك ئەو ململانێیەی نێوانیانی كاڵ كردەوە، بەڵام بوونی هێزی پێشمەرگەی جیاواز‌و تەنانەت پۆلیسی جیاوازیش وایكرد لەسەر زەوی جۆرێك لە نواندنی دەسەڵات هەبێت چ لە چالاكی‌و كردەوە سەربازییەكان‌و چ لە دەستكەوتیشدا.

سپی میدیا: بابێینەوە سەر پرسیارە سەرەكییەكە ئەی ململانێیان لەسەر سامانی ژێر زەوی "نەوت"؟
ئاوات محەمەد: سەبارەت بە ململانێ لەسەر نەوت، ئەم پرسە وەك خاڵی ناكۆكی نێوان پارتی‌و یەكێتی بەدرێژایی یانزە ساڵی رابردوو بوونی نەبووە. ئەوەی روویدا لە ئەنجامی هاتنەناوەوەی هێزێكی ئەمنی لە هەرێمەوە بۆ كۆنتڕۆڵكردنی دوو كێڵگەی نەوتی، بووە هۆی ناڕەزایی‌و رەخنەی یەكێتی نیشتمانی لە دوو رووەوە "یەكەمیان بێئاگایی پارێزگار‌و دەسەڵاتی ئەمنی لەو هەنگاوەو، دووەمیشیان بریتییە لە نیگەرانی لە دەرەنجامە خراپەكانی ئەو كارە بۆسەر پارێزگاكە، بەتایبەتی لەڕووی كاردانەوەی حكومەتی ناوەندیی بە بڕینی بودجە‌و خوڵقاندنی كێشە‌و گیروگرفتی چاوەڕواننەكراو".

سپی میدیا: ئەو ئاستەنگە ئابووریی‌و داراییانە چین كە پێشبینی دەكرێت رووبەڕووی كەركوك ببێتەوە؟
ئاوات محەمەد: بە حوكمی ئەو واقیعە نوێیەی لە پارێزگاكەدا هاتووەتە پێش، دەسەڵاتی حكومەتی ناوەندیی تەنیا لەڕووی ئیدارییەوە ماوەتەوە لەڕێگەی سەرپەرشتی كارگێڕی وەزارەتەكانەوە، هەر ئەوەش وایكردووە كە حكومەت جگە لە ناوچەكانی باشووری پارێزگاكە لەسەر ناردنی مووچەی فەرمانبەران‌و بودجەی تەشغیلی بەردەوام بێت، بەڵام لەدوای كۆنتڕۆڵكردنی بیرە نەوتەكانەوە لە رۆژی 12ی تەممووز ئەگەری ئەوە هەیە كە حكومەت هەمان گەمارۆی دارایی بخاتە سەر پارێزگای كەركوك كە چەند مانگێكە خستوویەتە سەر هەرێمی كوردستان بەمەش رەوشی ئابووری بەگشتی‌و داهاتی خەڵكی تووشی كێشە‌و گیروگرفتی جیدی دەبنەوە.

سپی میدیا: پێش ئەنجامدانی راپرسی لەسەر كەركوك ئیدارەی ئەو پارێزگایە چۆن رێكبخرێتەوە لەگەڵا هەرێم، لەم رووەوە رای تۆ چییە؟
ئاوات محەمەد: پەیوەندی نێوان پارێزگای كەركوك‌و هەرێمی كوردستان لە چەندین رووەوە پەیوەندییەكی تۆكمە‌و بەهێز‌و بەردەوام بووە، بەتایبەتی لەڕووی سیاسییەوە، بەڵام لەدوای رووداوەكانی مانگی حوزەیران‌و ئاڵوگۆڕ لە نەخشەی دەسەڵات‌و هاوسەنگی هێز لە ناوچەكەدا، پێویستە ئەو پەیوەندییە لەسەر بنەمای نوێ‌‌و راپەڕاندنی ئەركە هاوبەشەكان رێكبخرێتەوە. وتارەكەی سەرۆكی هەرێم لە پەرلەمانی كوردستان رۆژی 3ی تەمموز، پرسی چارەنووسی سەرجەم ناوچەكانی مادەی 140ی خستە چوارچێوەی رێگەچارەی ریفراندۆمەوە. لەم رووەوە ناكرێت چارەنووسی پارێزگای كەركوك بەجیا‌و بەرلە پێكهێنانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن لە كوردستان‌و دانانی میكانیزمەكانی ریفراندۆم بڕیار لە چارەنووسی بدرێت‌و راپرسی لەسەر بكرێت. یەكەم هەنگاو بەئاراستەی رێكخستنەوەی پەیوەندی نێوان پارێزگای كەركوك‌و هەرێم بەڕای من لە ئاساییكردنەوەی پەیوەندی نێوان سەركردایەتی پارتی‌و خودی پارێزگارەوە دەستپێدەكات. پاشان هەر بڕیارێك لەبارەی چارەنووسی كەركوك بە پلەی یەكەم، دەبێت تایبەتمەندی فرەیی ئەو پارێزگایە لەبەرچاوبگرێت، بەومانایەی كە راپرسی سەركەوتوو ئەو كاتە دەبێت كە پێكهاتە نەتەوەییە سەرەكییەكان ئازادانە بەشداری تیابكەن‌و زۆرینەی رەها رەنگدانەوەی دەنگی زۆرینەی پێكهاتە نەتەوەییەكانی پارێزگاكە بێت.

لەدوای هاتنی داعشەوە رێژەی كورد لە كەركوك لە50% بووە بە 70%

وەزارەتی ناوخۆ: چوار هەزار پاسپۆرت لە هەولێر وەرنەگیراونەتەوە

بەوێنە.. چەند هونەرمەندێک لە رۆژی جلی کوردیدا بەمشێوەیە دەردەکەون

سەیرترین مەرج لەگرێبەستی نێوان ئیندریک و خۆشەویستەکەی هەیە

ئەستێرەکان

وێنە.. دینا چەند وێنەیەکی جیاوازی خۆی بڵاوکردەوە

وێنە.. کۆمپانیایەکی گەورەی جیهانی داوای لێبوردن لە هەیفا وەهبی دەکات

ڤیدیۆ.. غەزەل مستەفا گۆرانییەکی هونەرمەند زەکەریا دەڵێتەوە

ڤیدیۆ.. گۆرانیبێژێکی کورد ژیانی هاوسەرگیری پێکهێنا

ڤیدیۆ.. نازدار لەگەڵ کچەکەی گۆرانی دەڵێت