ئاسۆ عه‌لی ئه‌ندامی پێشووی سه‌رکردایه‌تی یه‌کێتی‌و هه‌ڵسوڕای ده‌ستله‌کارکێشاوه‌ی گۆڕان که ئێستا که‌سایه‌تییه‌کی سه‌ربه‌خۆیه، له‌چاوپێکه‌وتنێکدا له‌سه‌ر پرسی سه‌رۆکی هه‌رێم له‌گه‌ڵ سپی ده‌ڵێت: سەرەڕای نایاسایی بوون، دیاره دۆخەكە بەجۆرێكە بارزانی هەر دائەنرێتەوە. ناوبراو پێیوایه لە رابوردودا پارتی بەكردار بۆ لایەنەكانی سەلماندووە، كە لەبەرانبەر هەر هەڵوێستێكدا كە زیان بە بەرژەوەندی و خواستەكانی بگەێنێت، سڵ لە هیچ سەركێشییەك ناكاتەوە. تائێستاش بەم سیاسەتە هەرچییەكی ویستبێت، بۆی چۆتەسەر. ئه‌و که‌سایه‌تیه وا ڕاڤه‌ی ده‌کات که هه‌ڵوێستی چوار لایه‌نه‌که هەڵقوڵاوی دنیابینیەكی جیاواز نییه لە پارتی،" بەو بەڵگەیەی لە میكانیزمی بەڕێوەبردنی ناوخۆیی حیزبەكانی خۆیاندا، ئەوانیش هەمان ئەو شێوازە پەیڕەو ئەكەن".
ده‌قی چاوپێکه‌وتنه‌که بخوێنه‌ره‌وه
سپی میدیا: خوێندنەوەی تۆ بۆ هەڵوێستی لایەنەکان چییە سەبارەت بە پرسی ئەگەری درێژکردنەوەی ماوەی سەرۆکی هەرێم؟
ئاسۆ عەلی: بە گشتی دووجۆر هەڵوێستی جیاوازمان سەبارەت بەم دۆزە بینی. بە واتایەكیتر، ئەم دۆزە جاریكیتر لایەنەكانی بۆ دوو ئاڕاستە، ئەگەر نەڵێین بۆ دوو بەرە دابەشكردەوە. ئاڕاستەی یەكەم: پارتی و لایەنگرانی. ئاڕاستەی دووەم: چوار لایەنە بەشدارەكەی حكومەتی هاوبەش لەگەڵ پارتی. ئەم هەڵوێستە لەیەك نزیكەی (كۆمەڵ،یەكگرتوو،گۆڕان،یەكێتی)یش هێندەی كاردانەوەیە بۆ هەژمونخوازییەكانی پارتی. ئەوەندە هەڵقوڵاوی دنیابینیەكی جیاواز لە پارتی و دیموكراسیتربوون و نزیكی هەڵوێستە سیاسییەكانی نێوان خۆیان نییە، بەو بەڵگەیەی لە میكانیزمی بەڕێوەبردنی ناوخۆیی حیزبەكانی خۆیاندا، ئەوانیش (بەجیاوازییەكی كەم لە یەكگرتوودا) هەمان ئەو شێوازە پەیڕەو ئەكەن، كە پارتی خوازیارە لەسەر ئاستی كوردستان جێگیری بكات. هەر بۆیە ئەگەری روودانی كێبەركێی نێوانیان و سازان و مامەڵەی بەجیا و تاكلایەنە لەگەڵ پارتی بەدوور نازانم، هەروەك چۆن لە دروستكردنی كابینە هاوبەشەكەیاندا لەپێناو دەستكەوتی حیزبیدا كردیان .
ئۆباڵی دواخستنی كێشەی چۆنێتی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێمیش تا نزیكبوونەوە لە كۆتایی ماوەی تەواوبوونی دوو ساڵە درێژكراوەكەی سەرۆكی هەرێم، هێندەی لەئەستۆی چوارلایەنەكەیە، ئەوەندە لە ئەستۆی پارتی نییە. بارزانیلەگەڵ درێژكردنەوەی دووساڵەكەدا داوایكرد بەزوویی لایەنەكان چارەسەری كێشەی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم بكەن و پێداچوونەوەی رەشنووسی دەستووریش لە پێشینەی كارەكانی پەرلەمانی نوێ بێت. بەڵام بۆ ئەوە نەكراو هێڵرایەوە بۆ كاتی بەسەرچوو؟! ئەوە پرسیارێكە ئەبێت ئەو لایەنانە بەتایبەت گۆڕان و یەكێتی، وەڵامی بدەنەوە.
سەرەنجام، هەرێمی كوردستان بە ئاقارێكدا براوە كە رێگایەك جگە لە درێژكردنەوەی ماوەی سەرۆكایەتی ئێستا، هەتا كاتی ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی نوێی نادیار لەبەر دەستدا نیە. بەڵام پرسیارەكە ئەمەیە: ئایا درێژكردنەوە بە چ نرخێك و بە كام میكانیزم؟ ئایا وەك بەهانەسازی بۆ ئەكرێت. ئەم درێژكردنەوەیە بۆ تێپەڕاندنی دۆخێكی نالەباری ئاسایشی و ئابورییە؟! یان بۆ بەیەكجاری كۆتاییهێنانە بە بنەمای دەستاودەستكردنی دەسەڵات و زەمینەسازی بۆ زیاتر تاساندنی سیستەمی سیاسی و جەڕاندنی پرۆسەی داڕشتنەوەی دەستور، لەگرەوی بە پاشایەتیكردنی سیستەمی حوكمڕانیدا؟!
سپی میدیا: بۆ هێزەکانی دەرەوەی پارتی پاڵێوراوێک پێشنیار ناکەن بۆ رکەبه ری بارزانی؟
ئاسۆ عەلی: دوو گەورەترین هەڵە ئەگەر نەڵێین تاوانی دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان لەدوای ڕاپەڕینەوە، بریتیە لە یەكەم: دانەڕشتنی ستراتیجێكی هاوبەش و نەسڕینەوەی كاریگەری پیلان و پلان و سیاسەتە ترسناكەكانی بەعس، بەڵكو تۆختركردنەوەیان. كە لەسایەی ئەم سیاسەتەشدا دەڤەرو شێوەزارو شارەكانی كوردستان نەك ئاوێتەی بەرژەوەندی و روانینێكی هاوبەش نەكراون. بەڵكو لێكدابڕاوترو بەرانبەر بەیەك هەستیارترو ناجۆرتر كراون. دووەم: دانەمەزراندنی سیستەمێكی فەرمانڕەوایی تەندروستی ئەوتۆ كە لەڕێی دەستاودەستكردنی سروشتیی دەسەڵاتەوە خزمەت بەو ستراتیجە بكات.
لێرەوەیە نە سیستەم یەك سیستەمە و نە سەرۆك سەرۆكی هەموو هەرێمەكە، نە حكومەت حكومەتی خەمخۆرو هاوبەشی سەرانسەری هەرێم و نە حیزبەكانیش حیزبی سەرتاپایی گشت دەڤەرو ناوچەكانن. لەسایەی ئەم لێكدابڕان و قۆرخكارییەدا،سەرەڕای ئەوەی هەموو لایەنەكان دژ بە كەسیكردنی كێشەی سەرۆكایەتی هەرێم قسەدەكەن، بەڵام لەواقعدا بابەتەكە لای هەموان ئاوێتەیەكە لەنێوان چۆنێتی سیستەمی حوكمڕانی و بابەتێكی كەسی، كە پەیوەستە بە بارزانیەوە.
بە گریمانەی بڕیاردان لەسەر هەڵبژاردنی سەرۆكی هەێم لەناو خەڵكداو لە رێگای كۆمسیۆنێكی پرۆفیشناڵی بێلایەن و فەراهەمبوونی كەشێكی ئازادی سەرانسەری و رێكەوتنی چوار لایەنەكە لەسەر پاڵێوراوێك لە بەرانبەر بارزانیدا. بەحیسابی پێوانەی دەنگ، زۆرینەو بردنەوە بۆ پاڵێوراوی چوار لایەنەكە ئەبێت. بەڵام كە ئەمە ناكرێت. هۆكارەكانی ئەگەڕێتەوە بۆ:
1) فەراهەم نەبوونی ئەو پێشمەرجانەی گریمانەكە.
2) نەبوونی زەمینەی رێكەوتنی چوارلایەنەكە، لەسەر پاڵێوراوێك كە بڕكێشی خۆپاڵاوتن بكات.
3) لە كاتی سەرگرتنی ئەنجامێكی لەو جۆرەدا، ئەگەر شەڕی ناوخۆی لێنەكەوێتەوە، ئەوا دابەشبوونەوە بۆ دوو ئیدارە ئەگەرە سەلامەتەكە ئەبێت. كە ئەویش لەبارچوونی كۆی هەل و دەسكەوتەكانە.
لەم خوێندنەوەیەوە، زەمینەی پاڵاوتنی كێبەركێكارێك لە بەرانبەر بارزانیدا كە ئەگەری بردنەوەی هەبێت بە مەترسیدار لەقەڵەم ئەدرێت.
سپی میدیا: پارتی بەئاشکرا سەردانی لایەنەکان دەکات، بەڵام لایەنەکانی تر بەنهێنی و یان بوێری ناکەن، سەردانی یەکتری بکەن، بۆ نموونە گۆڕان و یەکێتی و لایەنە ئیسلامییەکان بوێری ناکەن کۆبوونەوەیەکی ئاشکرا بکەن و راستەوخۆ پەیامێک بنێرن بۆ بارزانی؟ هۆکەی چییە؟
ئاسۆ عەلی: لە رابوردودا پارتی بەكردار بۆ لایەنەكانی سەلماندووە، كە لەبەرانبەر هەر هەڵوێستێكدا كە زیان بە بەرژەوەندی و خواستەكانی بگەێنێت، سڵ لە هیچ سەركێشییەك ناكاتەوە. تائێستاش بەم سیاسەتە هەرچییەكی ویستبێت، بۆی چۆتەسەر. بەو پێوەرەی لە دنیای سیاسەتدا گرنگ بردنەوەیە. ئەم سیاسەتە بە سیاسەتێكی عەقڵانی لەقەڵەم ئەدرێت. بەڵام بە پێوانەی (سوود و زیان) جۆری عەقڵانیەتەكە، عەقڵانییەتێكی كورتبینە و بریتیە لە بەدەستهێنانی ئەمڕۆو لەدەستدانی سبەینێ. هەر ئەو سیاسەتەیە كە زۆر بەفراوانی لە ووڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا پەیڕەو كراوەو ئەكرێت. ئاكامەكەشی پشێوی و هەڵتەكینی سیستەمەكان و دەستتێوەردانی دەرەكی و دواكەوتن و پاشكۆیی و وێرانی لێكەوتۆتەوە. نمونەكانیش بەبەرچاوەوەن.
هەرچەند لەبەرانبەر كێشەی سەرۆكایەتی هەرێمدا روانین و پرۆژەی چوار لایەنەكە نزیك و هاوشێوەن، بەڵام ئەم پێشینەیە و بێمتمانەیی، لەگەڵ زاڵبوونی بەرژەوەندییە كەسی و حیزبیەكان رێگری بەردەمیانە بۆ هەماهەنگی و راگەیاندنی هەڵوێست و پرۆژەیەكی هاوبەش. ئەبینین سەرەڕای خستنەڕووی پرۆژەكانیان بەجیا. ئەوجا پارتی بەپیلانی دەرەكی و كودەتای ئەناسێنێت و جەنگێكی میدیایی و هەواڵگری لەبەرانبەردا دەستپێكردو بە كۆمەڵێك هۆكار بە یەكگرتوی ئیسلامیش دەستیپێكرد. هەر لەناوخۆی یەكگرتووەوە پەیامێكی بۆ سەركردایەتی یەكگرتوو ناردو لەڕێی ئەوانیشەوە هەمان پەیامی ئاڕاستەی لایەنەكانیتر كرد. كە ئەگەر پاشەكشە نەكەن هەستیارترین كارتەكانی ئەخاتەگەڕ و تا ئاستی دوو ئیدارەیی و زیاتریش ناوەستێ. هەرچەند ئەگەر ئەو لایەنانە بە جورئەت و راستگۆیی و یەكهەڵوێستییەوە دوور لە زمانی ململانێی حیزبی. پرۆژەو هەڵوێستێكی یەكگرتوویان لەبەرانبەر ئەم كێشەیەدا هەبێت، ئەوا بەهۆی گرێدانەوەی هەرێم بە بەرژەوەندییە ستراتیجییە ئابوری و ئاسایشییەكانی خۆرئاواوە. دووبارە كردنەوەی سەركێشیەكانی رابووردو لە ئێستادا بۆ پارتی كارێكی ئاسان نیە.
سپی میدیا: تا چەند رۆڵی ئێران و تورکیاو بەغدا لە پرسی سەرۆکی هەرێمدا هەیە، ئایا تەماشاکەرن؟ یان کاریگەرن؟
ئاسۆ عەلی: سروشتی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان بە جۆرێكە، هەموو دەوڵەتێك هەمیشە لە هەوڵی دروستكرنی كاریگەریدایە لەسەر ئاڕاستەكردنی گۆڕانكاری لە ووڵاتانی دراوسێیدا بەوجۆرەی لەگەڵ بەرژەوەندییەكانیدا گونجاو بێت. بەم پێیە هەرسێ دەوڵەتی دراوسێی هەرێم زیاتر لە هەر لایەك چاودێری دۆخی كوردستان ئەكەن و مەبەستیانە لە پرسی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێمدا كاریگەرییان هەبێت. ئەوەی ئەم هەوڵانەش ئاسان ئەكات، لاوازی و ناجێگیری سیستەمی حوكمڕانی و هەبوونی پەیوەندییە حیزبی و هەواڵگرییەكانە لەبری پەیوەندییە دامەزراوەیی و نیشتمانییەكان. جەمسەربەندی هەرێمی كوردستانیش لە سەدەی نۆزدەهەمەوە تائەگات بە نەخشەی دابەشبوونی ئێستای حیزبەكان روون و ئاشكرایە.
سپی میدیا: ئەو ئاکامە سیاسیانە چییە کە سیستەمی سیاسی کوردستان رووبەرووی دەبێتەوە، ئەگەر بارزانی دانرایەوە بە سەرۆکی هەرێم؟
ئاسۆ عەلی: سەرەڕای نایاسایی بوون، دیارە دۆخەكە بەجۆرێكە بارزانی هەر دائەنرێتەوە. ئێستا گرنگ چۆنێتی دانرانەوەكەیە. ئەگەر دانرانەوەكە گرێدراوی دوو پێشمەرج بێت، ئەوا گەر بۆ ئێستاش نیشاندەری ناكامڵی هەنگاوە دیموكراسییەكان بێت، بەڵام بۆ داهاتووی پرۆسەی سیاسی بە قازانج ئەبێت. یەكەم: مسۆگەركردنی بنەمای دەستاودەستكردنی دەسەڵات و دیاریكردنی ئەم درێژكردنەوەیە بەدوا هەلی بێ تەمومژی ئەژماركراو بە دەقی روون لە یاسای سەرۆكایەتی هەمواركراوداو سفر نەكردنەوەی خولەكانی پێشوی هەڵبژاردنی بارزانی لەدوای پەسەندكردنی دەستور. دووەم: دیاریكردنی میكانیزمێكی روون بۆ بەرپرسیاربوونی سەرۆكی هەرێم و رێگرتن لە دروستكردنی سەرۆكێك لە دەرەوەی لێپرسینەوەو لەسەروو یاساوە.