سەرەتای دەستکردن بە سنوردانان بۆ ئەو دیاردەیە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو سەردەمەی بەریتانیاو فەرەنسا پشتیوانی عوسمانیەكانیان كرد لەشەری قرم لەگەڵ روسیا، بەمەبەستی درێژەدان بەو هاوپەیمانیەتیە، مەرجی ئەوەیان خستە سەرسەڵتەنەتی عوسمانی كەچەند چاكسازییەك بكات، بەتایبەت لەبارەی مافی كەمایەتیەكان و كۆتایهێنان بەبازرگانی كۆیلایەتی، سەرەنجام لەژێر ئەم فشارە دەسەڵاتی ئاستانە لە ساڵی 1855 بریاری قەدەغەكردنی بازرگانی كۆیلایەتی دەركرد و هەمان فەرمانی بۆسەرجەم قەڵەمرەو و ویلایەتی سنوری سەڵتەنەت نارد. 

لەو شوێنانەی دەسەڵاتی عوسمانی لاوازببو، ئەم فرمانە جێبەجێنەكرا، بۆنمونە میسڕ، كەتا ساڵی 1877 ئەم بازرگانیەی قەدەغەنەكرد، ئەویش پاش فشارو رێكەوتن لەگەڵ بەریتانیا، كەبەپێی ئەم رێكەوتنە كەشتیە بەریتانیەكان مافی ئەوەیان هەیە هەمو كەشتیەك بپشكنن كەگومانی ئەوەی لێبكرێت بۆ بازرگانی كۆیلە بەكاردەهێنرێت. كاتێكیش مەهدیەكان ناوچەی سودانیان لەسەڵتەنەتی عوسمانی دەرهێنا لەسەرەتاكانی ساڵی 1885، جارێكی تر بازرگانیكردن و بازارەكانی كۆیلایەتی بوژایەوە.

    كاتێكیش بریارەكە گەیشتە حیجاز ( سعودیەی ئێستا) خەڵكی دژی ئەو بریارە وەستانەوەو پیاوانی ئاینی هانی راپەڕینیان دا دژی بنكە سەربازیەكانی توركەكان و سەرەنجام بەریەككەوتن و توندوتیژی لێكەوتەوە. 

لەوكاتەدا والی تائیف ( شەریف عبدا المگلب) بو، ئەویش دوای ئەوەی چەندین خێڵ و عەشرەتی كۆكردەوە چوە پاڵ خۆپیشاندەران و سەرەتا توركەكان پاشەكشەیان كرد. بەڵام دواتر بەفرمانی ( كامل باشا ) والی حیجاز، ( عبدالمطلب) لەكارەكەی دورخرایەوەو لەبری ئەو ( شەریف محمد بن عبدالمعین ) لەشوێنی دانا و لەژێر فشارەكانیش بریاری قەدەغەكردنی بازرگانی كۆیلە لە حیجاز هەڵپەسێندرا و دواخرا بۆكاتێكی نادیار. 

ساڵی 1908 لەگەڵ دەركردنی دەستوی نوێی عوسمانی و بەهێزبونی دەسەڵاتی ئیتحادو تەرەقی لە ئەستەنبوڵ، جارێكی تر بازرگانی كۆیلە بەتوندی قەدەغەكراو، بەپێی ئەم فەرمانە نوێیە دەبوو هەمو سنوری قەڵەمرەوی دەسەڵاتی عوسمانی پابەندی ئەو بریارە بێـت. لەگەڵ دەسپێكردنی شۆرشی شەریف حسێن لە حیجاز دژی دەسەڵاتی عوسمانیەكان لەساڵی 1916، جارێكی تر بازرگانی كۆیلە گەشەی سەندەوە و بەخێرای كۆیلە لەهەمو شوێنێكەوە خرایە بازارەكانی حیجاز، بەڵام شەریف حسێن لە ساڵی 1919 فرمانی دەكرد بە قەدەغەكردنی ئەو بازرگانیەو سزای توندی دیاریكرد بۆ سەرپێچی كاران، بازارەكانیشی داخست. ئەم بریارە بازرگانی كۆیلەی بەشێوەیەكی ئاشكرا قەدەغەكرد، بەڵام بەهۆی كۆنترۆڵ نەكردنی رێگاكانی بازرگانی كۆیلەوە، لەگەڵ نەبونی وشیاریەكی مرۆیی و یەكسان خواز، ئەم بازرگانیە بەشێوەیەكی نهێنی هەربەردەوام بوو. 

تاساڵی 1921 جارێكی تر ئەم بازرگانیە بە ئاشكرا كەوتەوە بازار، ئەم جارەیان بەشی زۆری كۆیلەكان هی وڵاتانی ئەفریقی وەكو جیبۆتی و سۆماڵ و باشوری سودان بون،  هۆكاری راستەقینەی ئەوەش ئەوەبو كە شەریف حسێن ویستی لایەنگری بازرگانە گەورەكان بۆلای خۆی رابكێشێ ،لەهەمانكاتدا لەپەرچەكرداری كۆمەڵگای دەشتەكی دەترسا، بەتایبەت دوای بەیەكجاری لاوازبونی دەسەڵاتی عوسمانی و بەهێزبونی وەهابیەكان. هەرلەو سەدەمانە ژمارەیەكی زۆری كۆیلە دوای ئەوەی لەدەستی خاوەنەكانیان هەڵدەهاتن پەنایان دەبردە بەر قونسڵی بەریتانی و داوای ئازادكردنیان دەكرد، وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا لەم بارەیوە دەیان دۆكۆمێَنت و روداوی هەمەجۆری بڵاوكردۆتەوە. بەمەبەستی رێگە گرتن لەو كارەی كۆیلەكان، شەریف حسێن چەندین جار نارەزایەتی خۆی گەیاندە كونسوڵی بەریتانی، وەپێی راگەیاند كە ئەم كارە دەستوەردانە لەكارو باری ناوخۆی حیجاز و قبوڵكراونیە، بەڵام بەحوكمی بەهێزی پێگەی بەریتانیەكان و پشتیوانیان بۆ شەریف حسێن و شۆرشەكەی لە دەركردنی عوسمانیەكان، بۆیە تەنها ئەوەی بۆ مایەوە كە هەوڵی زۆر بدات بۆ رێگەگرتن لەكۆیلەكان كە نەگەنە كونسوڵەیەی بەریتانی. دیكۆمێنتەكانی كونسوڵی  ئەوسای بەریتانیا لەمەككە (بولارد )  لەدیكۆمێنتێكی 16 لاپەڕەیدا  ئەوەی یاداشت كردوە، كاتێك شەریف حسێن دەسبەرداری دەسەڵات بوو، كۆیلەكان وەكو باران دابارینە كونسوڵیەتی بەریتانی و كۆیلە ئەریتیریەكانیش پەنایان بردە بەر كونسوڵیەتی ئیتاڵی تا رزگاریان ببێـت.

لەگەڵ گواستنەوەی پایتەختی حیجاز لەمەككەوە بۆ جدە و دەسەڵات گرتنەدەست لەلایەن عەلی كوری شەریف حسێن، جارێكی تر بەریتانیەكان داوایان كرد كە بازرگانیكردنی كۆیلە لەحیجاز قەدەغە بكرێت، بەڵام بەزیادبوونی فشارەكانی وەهابیەكان و هیرَشە بەردەوامەكانیان ئەم پرۆژەیە سەری نەگرت، هەر لەو ماوەیەدا خێڵە دەشتەكیەكانی حیجاز چەندین ژنی هۆڵەندی و چینی و ئەوروپیان فراند، پاش ئەوەی ناوەكانیان گۆڕین بە پارەیەكی زۆر بەسەرۆك عەشرەتەكانیان فرۆشت، كەئەمەش بوە هۆی نارەزایەتی زۆری ئەوروپیەكان لەدەسەڵاتی  شەریف عەلی و بێزاریان لەدۆخی شەری نێوان وەهابیەكان بەسەرۆكایەتی بنەماڵەی سعود و لایەنگرانی شەریف عەلی.

پاش دەسەڵات گرتنەدەست لەلایەن بنەماڵەی ئال سعودەوە، بازرگانی كۆیلە كزی زۆری بەخۆیەوە بینی، بەتایبەت دوای ئەوەی بەریتانیەكان لەگەڵ ئەو بنەماڵەیە لەساڵی 1927 رێكەوتن بە رێگەگرتن لە بازرگانی كۆیلە، ئەو رێكەوتنەی بە (رێكەوتنی جدە) ناسراوە لە مێژودا. بەڵام هەر لەهەمان ساڵدا لە دیكۆمێنتەكانی قونسوڵیەتی بەریتانی ئەوە هاتوە كە زیاتر لە 300 تا 400 كۆیلە لە سنورەكانی سعودیای نوێوە هێنراون بەمەبەستی كۆیلەیی، كە بەگشتی كچی مناڵی ئەسیوپی بوون. ساڵێك دوای ئەوە ناوی (عبدالله بن محمد دوار ) وەكو گەورەترین بازرگانی كۆیلە لەهەموو نیوەدورگەی عەرەبی بڵاو بۆوە، كە لەكەنارەكانی دوبەیەوە كۆیلەی كەراتشی دەگەیاندە بازارەكانی كوێت و سعودیاو بەحرەین. بەڵام لەگەڵ هاتنی سیەكانی سەدەی رابردوو، بەرزبونەوەی وشیاری كۆمەڵایەتی و زیاد بونی كەرەستەو كاڵای تری بازرگانی و ئاسانتر بونی هۆكانی گواستنەوەی حاجیەكان، وردە وردە بازاری كۆیلەش كەمی كرد. لەو چوارچێویە، ساڵی 1931 كێشەیەكی دبلۆماسی گەورە كەوتە نێوان حكومەتی بەریتانیاو فەرمانڕٍەوایانی بنەمااڵەی سعود، ئەویش بەهۆی ئەوەی كۆیلەیەك كەناوی ( بەخیت) بو، پەنای بردە بەر كونسوڵیەتی بەریتانی و داوای پەناهەندەیی و ئازادكردنی كرد، بەڵام بنەماڵەی ئال سعود داوایانكرد كە بەریتانیەكان تەسلیمی ئەوانی بكەنەوە. لەكاتێكدا بەریتانیەكان بێ پرسی فەرمانرەوایان سعودیە بەسواری كشتیەك ناردیان بۆ بەریتانیا، بۆیە وەڵامی سعودیەكانیان دایەوە كە بەپێی (رێكەوتنی جدە) ئەم كۆیلەیە مافی خۆیەتی ئازادبكرێت، بەڵام سعودیەكان وتیان ئەمە كۆیلەی بنەماڵەی پاشایەتیەو مافی ئەوەی نیە داوای ئازادبوون بكات، چونكە ئەم رێكەوتنە ئەو كۆیلانە ناگرێتەوە كە لەكۆشەكانی بنەماڵەی ئال سعود خزمەت دەكەن. هەر بۆیە بریاریاندا كەلەمەودوا بەریتانیەكان مافی ئەوەیان نیە هیچ مافێكی پەناهەندەیی بدەن بەهیچ كەسێك لەسەر خاكی سعودیە، وەیاخود بینێرنە دەرەوەی ئەو خاكە بەبێ رەزامەندی راستەوخۆی پاشای سعودیە. 

ساڵی 1936 چەند رێنمای و بریارێك لە سعودیا دەرچوو بەمەبەستی رێك خستن و كەمكردنەوەی ئەو بازرگانیە، نەك قەدەغەكردنی، كە ناسراوە بە (رێنمایەكانی تایبەت بە بازرگانی كۆیلە _ وێنەی ژمارە 1 _) كە لەناوەرۆكدا هەوڵ بو بۆ رێكخستن و كەمكردنەوەی ئەو بازرگانیەو سنورداركردنی. ئەم رێكارانە كۆتای بە بازرگانی كۆیلەكان نەهێنا، بەڵكو تەنها ئەوەنەبێ كە بازرگانەكان بەمەبەستی زیاتر قازانج ، جۆری ئەو بازرگانیەیان گۆڕی، بەتایبەت پاش دەركەوتنی نەوت و زیاد بونی داهاتی بنەماڵەی ئال سعود، بۆیە تەنها خۆیان تەرخانكرد بۆ بازرگانی بە جوانترین كۆیلە كچەكان و فرۆشتنیان بەنرخێكی زۆر.












دوای كۆتای هاتنی جەنگی جیهانی دووەم، فشارێكی زۆر بۆ سەر سعودیەكان دروست بوو لەسەر بازرگانیكردنی كۆیلە، بەتایبەت لەگەڵ بەهێزبونی كەناڵەكانی راگەیاندنی ئەوروپی و كۆمەڵگای مەدەنی بەگشتی، لەم چوارچێوەیە ساڵی 1953 لەفەرەنسا هێرشێكی توند لەتەلەفزیۆن و كەناڵەكانی تری راگەیاندن كرایە سەر یاساكانی كۆیلایەتی لە سعودیا، لەهەمانكاتدا بزوتنەوە ناسیۆنالیست و چەپەكانی ناو جیهانی عەرەبی بەردەوام رەخنەی توندیان لەدەسەڵاتدارانی سعودیا دەگرت لەسەر قەدەغەنەكردنی كۆیلایەتی، ئەوەبو لەژێر هەمو ئەو فشارانە، مەلیك فەیصەل ساڵی 1962 كۆمەڵێك بریارێكی چاكسازی دەركرد كە بەبریاری ( دە خاڵەكە) ناسراوە، لەخاڵی دەیەمدا بازرگانیكردن و كۆیلایەتی بەیاسا قەدەغەكرد. بەڵام هیچ كەسێك ئەم بریارەی جێ بەجێ نەكرد، چونكە عەشرەتەكان بۆ دەست بەردار بون لەكۆیلەكان داوای قەرەبویان دەكرد، سەرەنجام ساڵی 1963 ئەنجومەنی وەزیران بەبریاری (4305) بریاریدا بە قەرەبوكردنەوەی هەمو ئەوانەی كۆیلەیان لایە، بۆئەم مەبەستە لەقۆناغی یەكەمدا پێنج ملیۆن ریالی تەرخانكرد بۆ كرینەوەی كۆیلەكان لە خاوەنەكانیان.(وێنەی ژمارە 2) شایەنی باسە بەپێی زۆر راپۆرت و بەدواداچونی رۆژنامەوانی و رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ و هەڵسوراوانی كۆمەڵگای مەدەنی، هێشتا ئەم بازرگانیە لە سعودیا بوونی هەیە، بەڵام بەشێوەیەكی نهێنی، بەتایبەت بازرگانی كۆیلەی كچ لە باشوری رۆژهەڵاتی ئاسیاوە.