توێژینەوەیەكی سیاسی ئاشكرایدەكات لە ئێستادا چوار رووداوی هەنووكەیی رۆڵ لە چارەنووسی عێراقدا سەرجەمیشیان پەیوەندییان بە كوردستانەوە هەیەو پێویستیان بە هەڵوێستە لەسەر كردن هەیە.
ئەم توێژینەوەیە كە سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئایندەیی لە سلێمانی ئامادەی كردووەو ئەمڕۆ 24 شوباتی 2020 بڵاوكراوەتەوە، ئەوە دەخاتەڕوو خۆپیشاندان، پێکهێنانی حکومەت، بیرۆکەی هەرێمی سوننەنشین و ئەگەری کشاندنەوەی ئەمریکا، كاریگەریی راستەوخۆیان لەسەر دیاریكردنی چارەنووسی عێراق هەیەو لەسەرجەم ئەم كایانەشدا هەرێمی كوردستان هەم هەل و هەم هەڕەشەشی لەبەردەمدایە، هەم کارتێکەر و کارتێکراویشە لەهەمان كاتدا.
خۆپیشاندان:
سەبارەت بە خۆپیشاندان توێژینەوەكە ئەگەری ئەوە دادەنێت كە کۆتایی خۆپیشاندان، یان سستکردن و لەتکردنی، سیناریۆیەکی بەهێزە لە ئێستادا، بەتایبەت لەلایەک ڕای خۆپیشاندەران جیایی تێکەوتووە، لەلایەکیترەوە، هێزە باوەکان، خۆیان ڕێکدەخەنەوە و لەڕیگەی پەرلەمانەوە حکومەت و ئەجێنداکەی ناچار دەکەن بگەڕێتەوە سەر نەریتە باوەکانی حوکم کردن لە پشکپشکێنە و تەوافوقی کوتلەکان.
پێكهێنانی حكومەتی نوێ:
توێژینەوەكەی سەنتەری ئایندەیی ئەوەش دەخاتەڕوو كە قەبارەی هیچ فراكسیۆنێك لە عێراقدا 16% كۆی ئەندامانی پەرلەمان تێپەڕ ناكات و لەم دۆخەشدا هەر سەرۆکوەزیرانێکی نوێ لەپیناو مسۆگەرکردنی متمانە بۆ کابینەکەی ناچارە پەنا بۆ دەنگی زیاتر لە فراکسیۆنێک ببات، بەردەوامبوونی کابینەکەش (کەحکومەتی ئیئتلافیی دەبێت) بە پەسەندکردنی مەرجەکانی فراکسیۆن و پێکهاتانەوە پەیوەست دەبێت. لەپەنای ئەمەشدا، لە ئێستادا "خۆپیشاندانی تشرین" ڕەهەندێکی¬تری ناوخۆیی کاریگەرە و فشارێکی هەنووکەیی لەسەر ئاڕاستەی پرۆسەی پێکهێنانی هەر کابینەیەک دەبێت.
بژاردەكانی بەردەم عەللاوی:
سەبارەت بەرێگاكانی بەردەم محەمەد تۆفیق عەلاوی توێژینەوەكەی سەنتەری ئایندەیی باس لەوەدەكات گەورەترین کارێک بتوانیت ئەنجامی بدات، بریتییە لە زەمینەسازی بۆ هەڵبژاردنی پیشوەختی نوێنەران، بەپێچەوانەوە ئەگەر ئەوەش نەتوانێت ئەوا یان دەبێت ئەم خولە درێژە پێ بدات، یان قبوڵی قووڵبوونەوەی قەیرانەكان بكات بەو پێیەشی تەمەنی کابینەکەی عەللاوی کورتخایەن دەبێت، باشترە کورد بایەخ بە وەرگرتنی پۆستەکان نەدات و كار لەسەر ئایندەی خۆی بكات. وەك بەڵێنی بەدیهینانی هەندێک لە ئامانجەکانی لە پرسی ناوچە جیناکۆکەکان، بەشەبودجە، پێشمەرگە و مەسەلەی وزە وەدەست بخات.
هەرێمی سوننە:
سەبارەت بە بیرۆكەی هەرێمی سوننە توێژینەوەكە ئەوە دەخاتەڕوو كە كێشەو رێگریی زۆر هەن لەوانە پەرتەوازەیی سوننەكان، سەختیی گەڕانەوە بۆ تایفەگەری بەزەقی و ئاشكرا، تێكەڵی دیمۆگرافی و كێشەی جوگرافیاو جۆراوجۆرێتی بەرژەوەندی ئابووری و لاوازیی دەرامەتی هەرێمە گریمانكراوەكە، بەڵام سەرباری ئەوانەش هەر بەئەگەر دەمێنێتەوە و لەحاڵەتی سەرگرتنیشیدا ئەوە هەلێک ده‌خاته به‌رده‌م كورد، كە چه‌سپاندنی فیدراڵیه‌تی عێراقە، هه‌روه‌ها هاوپه‌یمانیش ده‌بێت بۆ داواكاری هه‌رێمه‌كان له‌نێو حكومه‌تی فیدڕاڵدا، به‌مه‌ش كورد ده‌توانێت رۆڵێكی فراوانتر له‌به‌غدا بگێڕێت و له‌چه‌ندین كێشه‌ی ده‌ستوری وه‌ك ئه‌نجومه‌نی فیدڕاڵی(دووه‌م)، پشك وده‌سه‌ڵاته دارایی، ده‌ره‌كیی و ئاسایشییەکان پاڵپشتی یه‌كتربن.
هەر بەپێی لێكدانەوەكانی سەنتەری ئایندەیی سه‌رباری لایه‌نه ئه‌رێنییه‌كانی هه‌رێمی سوننه‌نشین، مه‌سه‌له‌ی ناوچه‌دابڕاوه‌كان كێشه‌ی سه‌ره‌كی كوردو هه‌رێمی سوننه ده‌بێت. سوننه‌كان گه‌ر بیانه‌‌وێ سه‌قامگیری سیاسیی-كۆمه‌ڵایه‌تی به‌دیبێنن، پێویسته كێشه‌ی سنور له‌گه‌ڵ هه‌رێمی كوردستان وشیعه‌كان چاره‌سه‌ر بكات.
كشاندنەوەی هێزەكانی ئەمەریكا:
سەبارەت بە دوا تەوەرەش كە كشاندنەوەی هێزەكانی ئەمەریكایە، توێژینەوەكە پێیوایە بژارده‌ی هه‌ره به هێز ئه‌وه‌یه كه ئه‌مریكا دوباره بڵاوەپێكردنه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌نجام بدات، بژارده‌ی ناوچه‌ی سوننه‌و كوردستان بۆ هێزه‌كانی پارێزراوتره، به‌ڵام بۆ پاریزگاری باشتری به‌رژوه‌ندییه ئابورییه‌كان و سەرچاوەکانی ووزه، هه‌موو عێراق بۆ ئه‌مریكا گرنگ و ستراتیژیتره.
توێژینەوەكە هانی دەسەڵاتدارانی كوردستان دەدات كە (به‌لایه‌نی كه‌مەوە) ده‌بێت له دوو ڕوانگەوه مامه‌ڵه له‌گە‌ڵ ئه‌م پرسەدا بكات، لایه‌نی ئاسایشی، كه تێیدا ئه‌مریكا وه‌كو هێزێكی پاڵپشتی مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا بكرێت، لایه‌نی دووه‌م بابه‌تی پشتگیریی سیاسی بۆ كوردستان، به‌ڵام ئەوەش دەخاتەڕوو ئه‌م بژارده‌یه له‌به‌رده‌م دوو ئاڵنگاریی گه‌وره‌دایه: یەکەم ناوخۆیی، چونکە دوور نییه حكومه‌تی عێراق و شیعەی سیاسی، بیر له هه‌ڵپه‌ساردنی په‌یوه‌ندییه‌كان و گرتنی هه‌موو ده‌رچەسیاسیی و ئابورییه‌كان بكاته‌وه، وه‌كو چۆن له دوای ئه‌نجامدانی ریفراندۆمی ساڵی 2017، به‌رامبه‌ر به هەرێم کردی و تەنانەت رێگه‌ی ئاسمانیشی به‌سه‌ركوردستاندا داخست. ئاڵنگاری دووه‌م، فشاری هه‌رێمی(اقلیمی) بۆ سه‌ر هه‌رێمی كوردستان به تایبه‌تی ئێران، بۆ كوردستان راگرتنی هاوسه‌نگی له نێوان به‌رژە‌وه‌ندییه دژبه‌یه‌كه‌كانی ئه‌مریكا و ئێران كارێكی ئاسان نیه، به تایبه‌ت كه ئێران خاكی هه‌رێمی كوردستان بە قوڵایی ستراتیژی و سه‌ربازی خۆی دەزانێت.
سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئایندەیی سەنتەرێكی توێژینەوەی زانستی ناحكومییە، دامەزراوە بۆ سوودی گشتی و بەبەشداری ژمارەیەك خەڵكی ئەكادیمی و مامۆستای زانكۆ توێژینەوەو كارە ئەكادیمییەكانی بەڕێوە دەبات.