هەرێمی كوردستان دەمێكە ڕووبەڕووی قەیران بۆتەوە، قەیرانێك خەریكە دەیگەنێت بە بنبەست، دەمێكە یٔێمەی شییوعی و چەپەکان دەستنیشانی شوناسی قەیرانەكانی هەرێمان كردووە كە خۆی لە قەیرانی یٔابوری و دارایی و سیاسی و بەرێوەبردن دەبینێتەوە ،كە ناتوانین دایببڕین لە كاریگەری لێكەوتەی شوناسی دەسەڵاتی سیاسی و یٔیتلافی حكومران.
مامڵەی دەسەڵاتداران لەگەڵ قەیرانەكان نەك چارەسەری نەكردووە بەڵكو قوڕەكەی خستتر كردۆتەوە، یٔەوان تەنانەت یٔامادەنین دان بە شوناسی قەیرانەكە وەك قەیرانێكی گشتگیری یٔابوری و سیاسی بنێن و كورتی دەكەنەوە لە قەیرانی دارایی كە مەبەست لێی خۆ دەربازكردنیانە لە بەردەم بەرپرسیارەتی شكستییەكانی حوكومداری.
لێكەوتەكانی یٔەم شكستە داتاكانی رێژەی هەژاری و بێكاری بۆ یٔاستێكی مەترسیدار بەرزكردۆتەوە، زیاتر لە ملیۆنێك فەرمانبەر و سەدان هەزار لە كرێكارو جوتیارو پیشەوەرە ڕووبەڕووی دابەزینی داهات بونەتەوە بەهۆی دواكەوتن و كەمكردنەوەی مووچەی مووچە خۆران و نەبوونی هەلی كارو ساغنەبونەوەی بەرهەمی ناوەخۆیی جوتیاران .
یٔەوان ماندوو نابن لە هێنانەوەی بیانوی بێ بنەما بۆ شكستییەكانیان دەیان ساڵە باسی فرەكردنی سەرچاوەكانی داهات دەكەن كەچی ناتوانن بەرهەمی ناوەخۆی جوتیارانیش بە بازار بكەن كە بەبی پاڵپشتی یٔەوان بەرهەم هاتووە؟!
دۆخی كەرتی كشتوكاڵ و گشەنەكردنی و بێ بازاری لایەنێكی دیمەنی لێكەوتەكانی قەیرانەكانی یٔەوانە لەسەر ئەم كەرتە.
بۆ یٔەوەی كشتووكاڵ گەشە بكات پێویست بوو لەسەر زیاد لە یٔاستێك كار بكەین، زیاد لە بوارێك چالاكانە و زانستانە وزەو توانامان بخستاتەیە گڕ. كشتووكاڵ تەنها بە بوونی یٔاوو هەوای لەبار و خاكێكی بەپیت گەشە ناكات، یٔەوانە گرنگن، بەڵام هەموو شت نین، بەڵكو دەبێ جوتیار بەفیعلی پشتیوانی بكرێت و شتێك هەبێت بەناوی پلانی كەرتی كشتوكاڵ .
سەرەتا هەرێمی كوردستان پێویستی بەدەرچواندنی یاسای هاوچەرخ هەیە بۆ نەخشاندنی سیاسەتەكانی كشتوكاڵ و چارەسەركردنی یٔەو مەسەلانەی كە پەیوەستن بەموڵكداری زەوییە كشتوكاڵییەكان و مافی جوتیاران و چۆنیەتی پاڵپشتیكردن و بە بازاركردنی بەرهەمەكانیان نەهێشتنی قۆرغكاری مسۆگەربكات و كەرەسەتەی پێویستی بخرێتە بەردەست جوتیاران، گومرگ و باج بخرێتە سەر بەربوومی دەرەوە، جوتیار لەنێو ماڵ و كێڵگەكەی خۆی بەمەعریفەی كشتووكاڵی و یٔەو زانستەی كە هەموو ڕۆژێك لەگەشەكردندایە، پڕ چەك بكرێت، سیستەمی یٔاودێری وجۆرو كوالێتی تۆ و رێكخستنی كاتەكانی چاندنی بەرهەمان رێكبخرێت .
ڕێگە بۆ وەبەرهێن و كۆمپانیا و كەرتی تایبەت و گشتی و هەرەوەزی بە یٔاراستەی سودی گشتی خۆش بكەین تاوەكو پرۆژەی لە قوتونانی بەربومی كشتووكاڵ و كارگەی بەرهەمە شیرمەنیەكان دروست بكەن، بۆ یٔەوەی سامانی یٔاژەڵی پەرەی پێبدەین، كشتووكاڵ و پیشەسازی بكەینە تەواوكەری یەكتری.
یٔێمە جگە لەوەی دەبوو بۆ یٔەو مەبەستە تەنانەت هەوڵی سیاسی و دیبلۆماسیمان بخستایەتەگڕ، فشارمان لەسەر رێكخراوی خۆراك و كشتووكاڵی نێودەوڵەتی (فاو)ی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان دروست بكردایە، تاوەكو سودمان لە توانا و یٔیمكاناتی دارایی و تەكنیكی و زانستی یٔەوان وەربگرتایە بۆ گەشەی كەرتی كشتووكاڵیمان.
بەمجۆرە نەوەك سبەتەیەكی خۆراكمان دەست دەكەوت، بەڵكو مرۆڤی بەرهەمهێنمان دەبوو، یٔابوریمان گەشەی دەكرد، جگە لەنەوت سەرچاوەیەكی تری ژیانمان دەبوو، دەفەرتی كارمان دروست دەكرد كە هەموو یٔەمانە بنەمایەكی گرنگ دەبوون بۆ سەربەخۆیی سیاسی و تەواوكردنی قۆناغی رزگاری نیشتمانی .
لاوازی كەرتی كشتوكاڵ پەیوەندی بە غیابی یٔیرادەی حكومرانانەوە هەیە بۆ یٔەوەی لە بازنەی كۆمەڵگایەكی بەرخۆرو بێ بەرهەم دەرنەچین كە تەنیا چاوییان لە داهاتی نەوتی ژێر دەستییان بێت و بە یٔاسانی كۆنترۆڵی هەمووانی پێ بكەن .
سەرەڕای یٔەو تێبینی و سەرنجە جدییانە، لەماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا وەزارەتی كشتووكاڵی حكومەتی هەرێمی كوردستان كۆمەڵێك هەنگاوی ناوە، لەوانەی نزیكەی (١٥) بەنداوی دروست كردووە، بۆ نمونە لەناوچەی گەرمیان(٣) بەنداوی مامناوەندی دروستكردووە و یەكێكی تریش لە قۆناغی جێبەجێكردندایە، لەشاری كفری بەنداوی باوەشاسواری دروستكردووە كە توانای یٔەوەی هەیە سەدان دۆنم زەوی دەیم بكاتە بەر یٔاو، هەنوكە لەگەرمیان بەرهەمی خەیار توانای لەبازاڕی ناوخۆیی زیاترە و ڕەوانەی دەرەوەی هەرێمیش دەكرێت، بەروبوومی كێڵگەی پەلەوەری و بەتایبەت مریشكیش هەروایە، واتە كشتووكاڵ چەند پلەیەك نەشونمای كردووە.
پێویستی بە هەنگاوی شلگیرانەتر هەیە.
♦چۆن كشتوكاڵ بكەینە بنەمایەكی گرنگی ئابوری ؟
دەبێ ستراتیژێكمان هەبێ، دامەزراوە بونیاد بنێین، دەسەڵاتیان پێ ببەخشین، لەبری كاردانەوە بونیادێكمان هەبێ، تەماشای یٔەزموونەكانی دونیا بكەین، لێیانەوە فێربین، كۆپیان نەكەین، كۆپی كردن هەڵەیە، هەلومەرجی هیچ وڵات و هەرێمێك لەویتر ناچێ، بەڵام دەكرێت كەڵكیان لێوەبرگرین. بۆ نمونە وڵاتێكی وەك بەرازیل لە (٢٠) ساڵانی ڕابردوودا لە وڵاتێكی خەڵك برسی و پڕ لە قاتووقڕی لە ڕێگەی نەخشە ڕێگەیەكی هەمەلایەن كە كشتووكاڵ لەهەرە گرنگترینیان بوو بازدانێكی یٔابووری گەورە یان یٔەنجامدا، بەجۆرێك یٔێستا نۆیەمین هێزی یٔابووری جیهانن، نەخشە رێگاكەیان ناولێنا(هەشت بەهەشتا)واتا چۆن هەشت ساڵ بەگوێرەی هەشتا ساڵ گەشە بكەن، كردیان.
بۆ یٔەوەی كشتووكاڵ ببێتە بنەمایەكی گرنگی یٔابووری دەبێ ببینە خاوەن سیستەمێكی بانكی تۆكمە، دەبێ زەمینەی وەبەرهێنانی كشتووكاڵی ساز بكەین، كۆمپانیا گەورەكانی دونیا داوەت بكەین بەچوارچێوەیەك چینی كەم دەرامەت و جوتیار كەڵكی لێوەرگرێت، دەستێكی راهێنراومان هەبێ، پشتیوانی سەرمایەداری نیشتیمانی بكەین بۆ یٔەنجامدانی پرۆژەی پیشەسازی كشتووكاڵی، رێگاوبان و هۆیەكانی گواستنەوە ی چاك و فەرهەم بكەین.
بۆ نمونە دەرفەت بۆ وەبەرهێنەرانی ناخۆیی و بیانی لەناوچەیەكی وەك گەرمیان بڕەخسێنین لەو سێ بەنداوەدا پرۆژەی سامانی ماسی پەرە پێبدەن، لەوەرزی هاویندا گەرمیان بەهۆی بە پیتی خاكەكەی یٔەو شوتیە زۆرەی بەرهەم دەهێنرێت، هەناردەی وڵاتانی كەنداو بكرێت، كە زەحمەت نییە، هەر لە گەرمیاندا دەكرێت وەزارەتی كشتووكاڵ پرۆژەی یەك ملیۆن داری خورما رابگەینەنێت، كە سنوری كفری زیاد لە (٧٠) هەزار دۆنم زەوی هەیە بۆ بەرهەم و داری خورما یٔێجگار شیاوە.
♦چۆن گوندەكانمان بكەینە سەنتەری ژیان و یٔاوەدانی، هەروەها كۆچی پێچەوانە دروست بكەین؟
بە قەرزی كشتووكاڵی، بەدەستەبەركردنی مافی زیاتر بۆ جوتیار، بۆ خاوەن یٔاژەڵ، بە بوونی خزمەتگوزاری یٔاو كارەبای باش و رێگاوبانی باش و، بەوەی كە یٔینسان بەڕاستەقینە یٔەو هەستەی هەبێ بوونی لە گونددا و لە كێلگە داهاتووی دەستبەردەكات، بەرژەوەندی و قازانجی دەست دەكەوێت.