(بڕگەیەك لە لێكۆڵینەوەیەك بەناوی گوتاری مێژوویی د. جەمال نەبەز )- بەرگی سێیەمی گوتاری ناسیونالیزم
یەكێك لەو نووسەرانەی كورد كە هەر لەسەرەتای نووسینیەوە وەكو رابەری بیری كوردایەتی خۆی نمایش كردووەو هەم خۆیی و هەم شوێن كەوتووەكانی وەكو یەكەمین كەسی بواری كوردایەتی لە چوارچێوەی نووسین و بیركردنەوەدا دەیناسێنن. ئێمە هەوڵدەدەین بە پشتبەستن بە شیكردنەوەی بیروبۆچوون و تێڕوانینەكانی لەو كتێب و وتارانەدا كە نووسیوونی ئاخاوتنی پێگەی ئەم نووسەر بكەین و لەوێشەوە گوتاری ئەم نووسەرە دیاری بكەین و شوێنی دیدو تێڕوانینی ئەو لە چوارچێوەی گوتاری ناسیونالیزمی كوردیدا دیاری بكەین.
ئایا گوتاری مێژوویی و فیكری و كۆمەڵایەتی و سیاسی جەمال نەبەز لە كوێی گوتاری ناسیونالیزمی كوردیدایە؟ رەنگە جێگای خۆی بێت كە لە نووسینەكانی ئەم نووسەرەدا بە دوای دوو لایەندا بگەڕێین كە ئەوانیش ئەمانەن. یەكەم ئایا گوتاری ئەم نووسەرە لە رووی بارگاوی بوونەوە بە رەگەزەكانی گوتاری ناسیونالیزم بووەتە گوتارێكی نەتەوەیی خاوەن شووناس؟ كە مەبەست لەوەش هەڵگرتنی خواستی سەربەخۆیی و پرۆژەی بنیادنانی دەوڵەتی كوردیە؟ دووەم ئایا ئەگەر گوتاری ئەم نووسەرە بارگاوی كراوە بە كۆی رەگەزەكانی ناسیونالیزم، گوتارێكی بابەتی كراوەی دیموكراسی ئازادی بڕوابووە بەوەی كە كوردیش وەكو هەر پێكهاتەیەكی تری نەتەوەیی وایەو، نە لەوانی تر باشترەو نە لە پێش ئەوانی تریشەوەیەو نە لەوانی تریش كەمترە بەڵام پەراوێزخستن و ژێردەستەیی خستوویەتیە دوای ئەوانی ترەوە. ئایا ئەم گوتاری جەمال نەبەز چۆن سەیری نەتەوەكانی تر دەكات بە تایبەتی نەتەوەكانی ئەو دەوڵەتانەی كە كوردستانیان بەسەردا دابەشكراوە، یان كوردستانیان داگیر كردووەو وەكو كۆلۆنیالستی كوردستان سەیر دەكرێن؟ ئایا رەگەزەكانی داخران و تووندوتیژی نەتەوەیی یان بە شێوەیەكی تر رەگەزو خاسێـەكانی شۆڤێنیزم لە پێكهاتەی گوتاری ئەم نووسەرەدا دەبینرێن یان نا؟
بێگومان گوتاری كوردی ئەو گوتارەیە كە جیاوازە لە گوتاری ئەوانی تر، ئەویش بە پێی بارودۆخی كۆمەڵایەتی و مێژوویی و سیاسی و كەلتووری و لەسەرووی هەمووشیەوە بەپێی باری ئابووری كۆمەڵگە چونكە ئەوەی رۆڵی سەرەكی دەبینێت دەرخستن و پەرەسەندنی هەست و هوشیاری نەتەوەییە لە ئاستی یەكەمدا و لە ئاستی قوڵدا ئابووریە، چونكە ئابووری رۆڵی سەرەكی دەبینێت لە پەرەسەندنی كۆمەڵایەتی هەر كۆمەڵگەیەكداو دەركەوتنی هەست و هوشیاری نەتەوەیش بێجگە لە هەندێ باری تایبەتی وەكو ئەحمەدی خانی، لەبارە گشتی و كۆمەڵایەتیەكەیدا بەندە بە قۆناغێكی دیاریكراوی گەشەی كۆمەڵایەتیەوە كە ئەویش دەركەوتنی چینی ناوەند یان بۆرژوای نیشتیمانی و پیشەسازیە كە ئەویش بەرهەمی درووستبوونی ئابووری شارە. مەبەست لە ئابووری شاریش دەركەوتنی پیشەسازی و پەیوەندی بەرهەمهێنانی ئەو قۆناغەیە كە ئەویش پەیوەندی بەرهەمهێنانی سەرمایەداریە. هەست و هوشیاری نەتەوەیی بە شێوە سرووشتیەكەی لەم قۆناغە مێژووییەدا سەرهەڵدەدات. دیارە ئاشكرایە گوتاری ناسیونالیزمیش بە بێ هەستی نەتەوەیی و هوشیاری نەتەوەیی و گەیشتنی نەتەوە بەو ئاستەی كە پرسیاری خۆناسین و خۆجیاكردنەوە لەوانی تر لە خۆی بكات مانایەكی نابێت، چونكە ئاشكرایە ناسیونالیزمی خاوەن شووناس بریتیە لە پرۆژەی دەوڵەتی نەتەوەیی، ئەو پرۆژەیەش بكەرو هەڵگرو جێبەجێكەرەكەی لەباری سرووشتیدا چینی ناوەندە. لێرەوە ئەو پرسیارە سەر هەڵدەدات ئایا گوتاری كوردی جەمال نەبەز لەسەر بنەمای ئەم تێزە مادیە واقیعیە سەیری كوردو ئایندەی كورد دەكات یان لە دەرەوەی ئەم بنەما مادیەو لە بۆشایی ئایدیاو لە روانینی پەیوەستكردنی مەسەلەی نەتەوایەتیەوە بە بنەمای خۆڕسكی یان غەریزەوە سەیری ئەو بابەتە دەكات؟ ئایا گوتاری ناسیونالیزم لە روانینی ئەمەوە گوتارێكی جەماوەریی كۆمەڵایەتیە یان تەنیا گوتاری دەستەبژێرو تاكە كەسە؟ لە كاتێكدا ئاشكرایە كە ناسیونالیزم وەكو ئایدیۆلۆژیای بزووتنەوەیەكی كۆمەڵایەتی جەماوەری سەیر دەكرێت كە هەموو كۆمەڵگە یان پێكهاتەكانی كۆمەڵگە یەكدەخات و یەكبوون و یەكێتی نەتەوەیی پێكدەهێنێت و جەماوەر ئاراستە دەكات و رابەرایەتی ئەو بزوتنەوە كۆمەڵایەتیە جەماوەرییە دەكات بەرەو پێكهێنانی دەوڵەتی نەتەوە.
گەوهەری بیروبۆچوونی جەمال نەبەز لەو تێزەدا كۆدەبێـتەوە كە بەناوی ( هێندێك لە كێشە بنەڕەتیەكانی قوتابخانەی كوردیی سۆسیالیزم) خستوویەتیە روو بڵاوی كردووەتەوە. لەو تێزەدا نووسەر باس لە بوونی یان دامەزراندنی قوتابخانەیەكی كۆمەڵایەتی تایبەتی بە كورد دەكات بە ناوی قوتابخانەی كوردیی سۆشیالیزم. لێرەدا چەند پرسیارێك سەرهەڵدەدات. ئایا لە رووی راستیەوە دەشێ قوتابخانەیەك هەبێت بەو ناوەوە؟ ئایا تایبەتكردنی سۆشیالیزم بە كورد یان سۆشیالیزمی كوردی چی دەگەیەنێن؟ ئایا ئەم سۆشیالیزمەی نووسەر باسی دەكات هەمان ئەو سۆشیالیزمەیە كە لە تیۆریی ماركسیزمدا هاتووەو باس دەكرێت و وەكو قۆناغێكی دیاری ژیانی كۆمەڵایەتی سەیر دەكرێت كە تیایدا جۆرێك لە یەكسانی و عەدالەت بنەمای بەڕێوەبردنن. ئایا لە كۆمەڵگەیەكی دواكەوتووی پەراوێزیی گەشە نائاسایی وەكو كۆمەڵگەی كوردیدا تا چ ئەندازەیەك ئەگەری درووستبوونی نەك قۆتابخانەی سۆشیالیزم، بەڵكو ئەگەری ئەوە هەیە كە سۆشیالیزم بنیاد بنرێت؟ ئایا لە بنەڕەتەوە قسەكردن لەسەر سۆشیالیزمی كوردی روویەكی ریالیستانەی هەیە یان لە چوارچێوەی خەیاڵ یان یۆتۆپیادا دەبێ سەیر بكرێت؟ ئایا ئەو سەرچاوانەی كە نووسەر بۆ بنیادنانی تێزەكەی وەكو پایە سەیریان دەكات چین؟
یەكێك لەو پایە سەرەكیانەی كە نووسەر دەیكاتە بنەما بۆ تێزەكەی كە بیریتیە لە قوتابخانەی كوردایەتی سۆشیالیزم ئایینی زەردەشتیە. لەم بارەوە نووسەر دەڵێت: بنچینەی تیۆری بیری سۆشیالیستە كوردەكان، پشتی بە كەلتووری كۆنی كورد بەستبوو، كە بەشێكی ئەمە لە "یەكێتی "ی سێ كوچكەی "بیرو قسەو كردەوە"ی زەردەشتدا دەبینرێ. پەیامبەرو رێنیشاندەری كوردو ئێرانییە كۆنەكان و فەیلەسووفی رۆژهەڵات. زەردەشت بۆ وەدەست دانی ئامانجی ئایینەكەی خۆی، فەلسەفەیەكی سێ كوچكەی بنیات ناوە:"بیری باش و وتەی باش و كردەوەی باش(1). لێرەدا باسی ئەوە ناكەین كە تا چ ئاستێك درووستە پێداگری لەسەر ئەوە بكرێت كە زەردەشت پەیامبەری كورد بووەو تا چ ئاستێك راستە كە ئایینی زەردەشتی بە زمانی كوردی هاتووە. بەڵام ئەوەی ئاشكرایەو جێگای گومان نیە ئەوەیە كە ئایینی زەردەشتی لە پێش هاتنی ئایینی ئیسلامدا، باشتر بڵێین لە پێش فەتحی ئیسلامی و گەیشتنی بە سەرزەمینی ئێران، زۆرێك لە دانیشتوانی ئەو سەرزەمینە شوێنكەوتووی ئایینی زەردەشتی بوون، كە كوردیش وەكو بەشێك لە گەلانی ئێرانی، دیارە زیاتر شوێنكەوتووی ئەو ئایینە بووە. دیارە بە پێی سەرچاوە مێژووییەكان ئایینی زەردەشتی ماوەیەكی زۆر وەكو ئایینی ئەو سەرزەمینە ماوەتەوە، بۆیە جێگای پرسیارە بۆ دەبێ بەو ئاسانیە لەبەردەم ئایینی نوێی ئیسلامدا هەرەسی هێنابێت و خۆی رانەگرتبێت؟ راستە ئیسلام بە هێزو لە رێگای هێزەوە كە ئەویش لە پرۆسێسەكانی فەتحدا خۆی بینیووەتەوە بڵاوبووەتەوەو گەیشتووەتە زۆر شوێنی ئەو جوگرافیایەی كە دواتر بە جوگرافیای جیهانی ئیسلامی ناوبراوە. بەڵام ئایا چ هۆكارێك لە پشت ئەو سەركەوتنە گەورەی ئیسلامەوە بووە بۆ دەسەڵات كردن بەسەر جوگرافیای فراواندا لە چوارچێوەی ئەوەشدا جوگرافیای پێشتری ئایینی زەردەشتی؟
بەهەرحاڵ با لە روانگەیەكی ترەوە سەیر بكەین، ئایا ئەگەر بڕوا بەوە بهێنین ئەوەی بە ناوی قوتابخانەی كوردیی سۆشیالیزمەوە باس دەكرێت، رێبازێك بێت بۆ زیندوكردنەوەی رابردوویەك كە گریمان كورد لەو رابردووەدا بوونێكی تری هەبووە، دەشێ لە رێگای گەڕانەوەوە بۆ ئایین ئەوە بەئەنجام بگات. واتە ئایا دەشێ ئایین وەكو پایەی بنیادنانەوەی كەسێتی كوردی رۆڵ ببینێت؟ ئێمە پێشتر باسی ئەوەمان كردووە كە لە پرۆژەیەكی بەرفراواندا كە بە پرۆژەی رێنیسانسی نەتەوەیی ناومان بردووە، دەشێ سوود لە كۆی توخم و رەگەزە پەیوەستەكان بە نەتەوەوە وەربگیرێت، كە ئایینیش وەكو یەكێك لەو رەگەزانە سەیر دەكرێت و دەشێ هەندێ بنەمای ئەرێنی تێدا بێت كە لەو رووەوە سوودیان لێوەربگیرێت و دەوریش ببینن. بەڵام كردنی ئایین بە بنەمای سەرەكی یان تاكە بنەما بۆ بنیادنانی قوتابخانەیەك كە بە قوتابخانەی كوردی سۆشیالیزم ناو دەبرێت جێگای پرسیارە. سۆشیالیزم بنەمایەكی مادییانەی هەیەو ئاشكراشە ئایین بابەتی ئایدیالیستانەیەو لەگەڵ سۆشیالیزمدا یەكگرتنەوەیان ئاسان نیە. ئەگەر ئەم قوتابخانەیە بڕوا بەو یەكسانیە بهێنێت كە لە ئاییندا بە ناوی عەدالەتەوە باس دەكرێت ئەوە بۆچوونێكی خەیاڵیە چونكە پێكهاتەی هەموو ئایینێك پێكهاتەی هەرەمیە، واتە خودا لە لوتكەی هەرەمەكەدایەو پەیامبەریش لە خوار خوداوەو لەسەر زەوی نوێنەرایەتی ئەو دەكات و خەڵكیش بنكەی هەرمەكە پێكدەهێنن. لە نێوان بنكەی هەرەمەكەو خودادا كە لە لوتكەدایە ماوەیەكی درێژو چەندین پنتی دابەشبوونی دەسەڵات هەیە. وەكو پێگەی پەیامبەر، پێگەی پیاوانی ئایینی و پەرستگا. پێگەی یاساو رێسا ئایینیەكان هەن و هەموو ئەمانەش دەسەڵات بەسەر بنكەی هەرەمەكەدا دەسەپێنن و ئاراستەی فەرمانیش هەمیشە لەسەرەوە بەرەو بنكەی هەرەمەكەیە واتە فەرمان یەك ئاراستەی هەیەو بنكەی هەرەمەكە تەنیا دەبێ گوی بگرێت و جێبەجێ بكات، كەواتە ئەمە لەگەڵ كوێی سۆشیالیزمدا دەگونجێت؟ بۆیە لێرەوە بە دەربڕینێكی زۆر سادە دەتوانین بڵێن لە نێوان سۆشیالیزم و ئاییندا هیچ پەیوەندییەكی ئەوتۆ درووست نابێت، ئیتر چۆن دەشێت بنامەی ئایین هەر ئایینێك بێت بكرێت بە پایەی قوتابخانەی سۆشیالیزمی كوردی. ئاشكرایە كە ئایینەكان بە گشتی لە رووی بنیادو روانین و شێوەی كاركردنەوە نزیك بن لەیەكترو هەمووشیان بنەمایەكی ئایدیالیستانەیان هەیەو لەگەڵ رۆح مامەڵە دەكەن كە سۆشیالیزم لەگەڵ بوویەكی مادی مامەڵە دەكات. بۆیە لێرەوە ئەگەر قسەیەكیش لەسەر ئەوە بێـت كە ئەمەی دكتۆر جەمال نەبەز ناوی دەبات بە قوتابخانەی سۆشیالیزمی كوردیە پشت بە ئایین دەبەستێت ئەوا دەبێ لێرەوە ئاماژەیەك بۆ سۆشیالیزمی خەیاڵاوی یان سۆشیالیزمی یۆتۆپی بكەین.