بردنەوەی ریفراندۆم ئەگەر لەسەر ئەرزی واقع لەهەرێم و بەپێوەری راستی و دوور لە تەزویرات تەماشای بکەین، بەرەی نەخێر و بایکۆت سەرکەوت بەسەر بەری بەڵێدا، بەپێی ئەنجامی بەرایی، ئەوبەرەیەی بەهۆی ئەوەی هەموو جومگەکانی دەسەڵاتی لەژێر دەستە، فۆرمی کوردایەتی گرتۆتە دەست و لەم گێژاوی نەهامەتی و برسیەتی و گرژی دۆخی هەرێم لە ناوەخۆ بەرەی بەڵێیە، ئەمە هێندەی رەهەندی سیاسی و پاوانی دەسەڵاتی لە پشت بوو، هێندە فۆرمێک نەبوو بۆ دروست کردن و سەر خستنی قەزیەی نەتەوەی بردنی بە کەناری ئارامی و ئاشتەوای کۆمەڵاتی، بە پێچەوانەوە ئەگەر ئەمە فۆرمی دەوڵەتداری و سەربەخۆی لە پشت بوایە، ئەوا پێش هەموو شتێ ئاشتەوای کۆمەڵایەتی و یاسای و ئابوری داهاتە بوون و لەدوایشدا ئاشتەوای خەڵک و دەسەڵاتی لێبەرهەم دەهات، کاتێک ئەمە نابێت و رقی شەخسی و تۆڵە کردنەوە و سزادانی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان و هەڵپەی دەسەڵات و خۆبەپاڵەوان کردن و خۆ بەگەورە گری جێگایان دەگرێتەوە ریفراندۆمێک لە دایک دەبێ بەشکستێکی گەورە و بە دابرانێکی زۆر لە نێوان کۆمەڵگەو دەسەڵات. بەوەش بایکۆت و نەخێر دەگەنەوە یەک ئاست لەگەڵ بەرەی بەڵێدا، بۆیە دەبێت دەسەڵات بپرسێ خەڵک بۆ وایکرد؟ چونکە خەڵک تێگەیشت ئامانج لەم ریفراندۆمە گەمەی سیاسی بوو نەوەک پلانی و سترتیج بۆ دروستکردنی دەوڵەت و دەرچونی گەل لە کۆت و بەندی بەزۆر داسەپاوی گەلان، بۆیە دەکرێت بڵێین بەرەی بەڵێ شکستی گەورەی خوارد.
بۆیە ئەوەی جێگای تێرامان و لێوردبونەوەیە ئەوەیە کە گەلی کورد بەهەردووی بەرەی بەڵی و نەخێر و بایکۆت، شکستی گەورەیان خوارد و دۆران، لەبەر ئەوەی جوغزێکدا دەخولانەوە. ئەوەش وایکردبوو لە رابردوودا تەواوی شتەکان بەویستی گەل نەبن، ریفراندۆمیش بەدەر لە ویستی گەل بوو، وەکو هەموو ئەو ویستانەی تر کە بەدەر بوون هەڵسەنگاندنی گەل، ریفراندۆم وەکو هەموو ئارەزوەکانی تر ئارەزویەکی کەسی بوو، کرایە ئەمری واقیع بەسەر خەڵکی کوردستاندا، لە شێوەی مانەوەیان لە پۆستی سەرۆکایەتی هەرێم و داسەپاندنی بەزۆری برینی موچەی فەرمانبەران و تەواوی ئەوکێشانەی لەماوی رابردوو بە گرفتی تر داپۆشراون.
ریفراندۆم بێ ئەوەی بەشیوەیەکی زانستی و لەناوەندێکی ئەکادمی هەڵسانگاندنی بۆبکرێت لە شیوەی سزایەک بەنابەدڵی خرایە ئەستۆی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان، پێویست بوو ریفراندۆم لەلایەن خەڵکی ئەکادمیەوە هەڵسەنگاندنی بۆ بکرایە و لایەنی باش و خراپی بەوردی شیکار بکرایە، ئەوکات برابایە بەرباس و لەپەرلەمانیش یاسای بۆدەرچوبایە، بەڵام بەداخەوە لەلایەن کەسێکەوە سەپێندرا بەسەر خەڵکدا. ئەم هەموو بریارانە بەهۆی نەزانی و تەسلیم بوون بوو، بە دەستی داگیرکەران بە ئیفلیجی لەمنداڵ دانی داگیرکەران لەدایک دەبن و بەزۆری زۆرداریش دەیانەوێت لەسەر کورد جێبەجێی بکەن. تاکوو گەلیکورد هەمیشە لەخۆر هەڵاتی ناوەراست بەجێماوترین گەل بێت. لە رووی پێشکەوتن و شارەستانیەوە.
بۆیە ریفراندۆم وەک بەرەی بەڵێ و بەرەی نەخێر دۆراندویانە دووژمنانی گەلی کورد بردیانەوە، بردیانەوە بەومانایەی کاتێک بارزانی هەموو پاڵپشتی خۆی لە تورکیادا دەردەخست، ئەم پاڵپشتیەی تورکیا بۆ بارزانی چەندین جار لەکاربەدەستانی تورکیا لەساڵانی رابردوو گوێبیستی دەبووین کە پشگیری دەوڵەتی کوردی لەباکوری عیراق دەکەن، بەڵام دواجار تورکیا یاریەکەی بردوە.
بەوەی بارزانی بەچەقەنە لیدانی تورکیا کە وەک دۆستێکی ستراتیجی لێیدەروانی کەوتە ئەوهەڵەیەوە کە ریفراندۆم بکات. دوای راگەیاندنی ریفراندۆم توانی دوودراوسێ زیز تورکیا ئاشتبکاتەوە کە لەسەر قەزیەیە سوریا ئیران کەوتبۆ دژی و چەندین جار قسەی سەیرمان دەبیست و لەلایەکیتر لەگەڵ حکومەتی عراقیش کەوتەوە ئاشتی لەکاتی هاتنی جەیش تورکیا بۆ سنوری موساڵ لە بەعشیقە جێگیری کرد و بەغداد هەرەشەی گەورەی کرد، سەرەرای ئەوەش کە دوو هاوسێی ئاشتکردوە.
لە هەمانکاتیشدا توانی هاوپەیمانان لە گەلی کورد بکات، کاتێک هاوپەیمان داوای دواخستنی قەزیەی ریفراندۆمیان کرد و بەڵێنیاندا بیگەیێنن بە ئەنجومەنی ئاسایش و سەرپەرشتی کێشەکانی هەولێر و بەغداد بکەن. بەڵام بارزانی ئەو بەدیلەی هاوپەیمانانی رەتکردوە، بەپێچەوانەوە لە ئەنجومەنی ئاسایش لەبری پشگیری بۆگەلی کورد، دژایەتیان بۆ قەزیەی کورد راگەیاند.
بەوەش براوەی ئەم یاریە گەلی کورد نەبوو، چونکە ئەم ریفراندۆمە بە نایاسای لەدایک بوو، گوێ لە دۆستەکانیشمان نەگیرا و دوژمنانیشمان یەکیان گرت، بریاری سنور داخستن و ئۆپەراسیۆنی سەربازیان داوە، بەمەش گەلی کورد لە رێگایەکی هەڵدێری پرمەترسی گەورەدایە کە ئەگەر جەنگی سەربازیش بەرامبەرمان نەکەن ئەوا بەهۆی برسی بوون کارەساتی مرۆی گەورە رووبەرومان دەکەنەوە.
دواپەیامی بارزانیش کە بەرواری ٢٦ ی ئەیلول لەجوابی عبادی دایەوە بەرونی تەنەزولی گەورەی پر لەمەترسی پێوەدیارە، ئەوەشمان پێدەڵێ کە بارزانی هەڵەیەکی گەورەی کردوە، کە گوێی لەکەس نەگرت، بەگوتەی خۆی حسابی هیچی بۆ کەس نەکرد، بەڵام ئێستا داوای ئەوەدەکات کە دەرگای گفتووگۆ دانەخات عەبادی، لەکاتێکدا بارزانی بەوتەی خۆی لە چەندین بۆنەدا بەروونی ئەوەی وتوە کە بۆسەربەخۆی نیە، دیاریکردنی سنورنیە، کەواتە ئەوەی بارزانی کردی بۆمەسەلەی بازرگانی و دەستکەوتی شەخسی و حیزبی بووە، بەڵام عەبادی ئەو دەرگایەی داخست کە لەسەرمێزی گفتووگۆ قومار بە ریفراندۆمەوە بکات.
بۆیە ئەوەی لەم یاریە دۆراوە بەرونی گەلی کوردە لەسایەی سەری هەندێک سەرکردەی بازرگان سەرەڕای ئەوەی کەهیچ وڵاتێک دان نانێت بەریفراندۆم و دۆستانمان دژن و دوژمنانیش یەکن لەبەرامبەر تێکدانی هەرێمی کوردستان و گێرانەوەی بۆسەر بەغدای عەبادی، چەندین ساڵە ئەم بەرپرسانەی هەرێم گرفت لەسەرگرفت بۆ خەڵکی کوردستان دروست دەکەن و رێگەتان لەخۆشگوزەرانی خەڵک گرتوە.
ئەو تەنەزولەی بارزانی ئێوارەی ٢٦ی ئەیلول بۆ بەغدادی کرد چەندین ساڵە بیکردایە و لەناوەخۆش گوێی لە خەڵکی دڵسۆزی کوردستان بگرتایە، ئاشتەوای کۆمەڵایەتی و بناغەی ئابووری بەهێزی بنیات بنایە، لەبری رق و تۆڵە لەگەلەکەی و دروستکردنی دوژمن بۆی و تەخوین کردنی خەڵکی ئەم هەرێمە بەپیاوی ئەم و ئەو خائین. ئێستا هەرێمی کوردستان ئەگەر سەربەبەغداش ببوایە لەوڵاتێکی سەربەخۆ دەچوو، بەڵام بەداخەوە بەقسەی دوژمن دوژمنایەتی گەورەی گەلەکەی کرد، لەداخستنی سنور بەسەر کوردانی خۆرئاوا، داخستنی پەرلەمان برسیکردن بۆئەوەی تەنەزولیان پێبکات.
بەڵام دواجار برسیکردن وایکرد خەڵکی کوردستان توندتر جوابی بارزانی بداتەوە لەپرسێکی وەک ریفراندۆم. بۆیە کاتی ئەوەهاتوە دەسەڵات تێبگات خەڵک بەبرسی کردن مل نادات بەڵکو سورتردەبێت و رق ئەستور تردەبێت بەرامبەر بەمافی خۆی، چونکە هەست دەکات هیچ نەماوە لەدەستی بدات. بۆیە براوەی سەرەکی دووژمنانمان بوون و ئەوان بردیانەوە و ئێمەش هەمووشتێکمان دۆراند.