لەمێژە ئەردۆغانو
بەرپرسە تورکەکان لەلێدوانی جۆراوجۆردا باسی قۆناغی دووەمی "ئۆپەراسیۆنی قەڵغانی فورات”
دەکەنو دەڵێن لەشوێنی ترەوەو بەناوی ترەوە هێرش دەکەنە سەر پەکەکەو هەمو ئەو هێزانەی
بە "درێژکراوەی” پەکەکەیان دەزانن لەهەر شوێنێک بن.
هەندێک چاودێرو
میدیای تورکی تەنانەت ناوی ئۆپەراسیۆنەکەشیان بڵاوکردۆتەوەو دەڵێن ناوی "قەڵغانی دیجلە”
دەبێتو هەمو ئامادەکارییەکی بۆ کراوە. ئەوەی بەرەبەیانی ئەمڕۆ رویدا، دەشێت هەنگاوی
سەرەتای ئەو هێرشە نوێیە بێت، کە تا ئێستا دیار نیە بەتەواوی کەی دەست پێدەکات؟
ئەردۆغان، ریفراندومو
کورد
پێش ریفراندومەکەی
١٦ی نیسان، لایەنگرانو پشتیوانانی ئاکەپە لەباشور هانی خەڵکی باکوریان دەدا دەنگ بەدەستورەکەی
ئەردۆغان بدەن. دەیانوت ئەو لێدوانە توندانەی ئەردۆغان لەسەر پرسی کوردو ئاڵای کوردستان
لەکەرکوکو ریفراندومو سەربەخۆیی، تەنها بانگەشەی هەڵبژاردنە، بۆ رازیکردنی دڵی ناسیونالیستە
تورکەکانو پارتی بزوتنەوەی نەتەوەیی (مەهەپە)یە، ئامانجی ئەوەیە لەریفراندومدا دەنگیان
بەدەست بێنێو پاش سەرکەوتن لەریفراندومدا هەڵوێستی ئەردۆغان دەگۆڕێ.
پاش ریفراندومەکە،
راپۆرتە رۆژنامەوانییەکانی میدیای تورکی باسیان لەوەکرد کە پارتی دادو گەشەپێدان لەیەکەمین
دانیشتنی خۆیدا هەڵسەنگاندنێکی سەرەتایی بۆ ئەو ئەنجامە لاوازە کردووە کە دەنگی "بەڵێ”
بەدەستیهێناو بڕیاری داوە لێکۆڵینەوەی وردو هەمەلایەنە لەسەر ئەم بابەتە بکات. لەو
دانیشتنەدا یەکێک لەتەوەرەکان گوایە "زیاد بونی!” دەنگەکانی ئاکەپە بووە لەباکور. بنعەلی
یلدرم باسی لەوەکردوە دەبێ لەمە بکۆڵینەوەو بزانین لەمەودوا چۆن مامەڵە لەگەڵ "باشوری
خۆرهەڵات: باکوری کوردستان” بکەین، ئایا سیاسەتمان بگۆڕین یان نا؟ یەکێک لەئامادەبوان
وەڵامی داوەتەوە: "ئێمە لەسایەی سیاسەتی ئێستاماندا دەنگمان زیادیکردوە”. بەو مانایەی
زیادکردنی دەنگەکان قەرزاری باری نائاسایی، قەدەغەکردنی هاتۆچۆ، ترسو تۆقاندن، وێرانکردنی
شارو گوندەکان، لەزیندان توندکردنی چالاکوانو سەرکردە کوردەکانە، بۆیە دەبێ سیاسەتی
سەرکوتکردنو شەڕ بەردەوام بێت.
پێموایە هێرشەکەی
بەرەبەیانی ئەمڕۆ ئاماژەیەکی رونو ئاشکرایە بۆ ئەو راستییەی هەڵوێستی تورکیا بەرامبەر
کورد نەک نەرم نابێت، بەڵکو توندترو شەڕەنگێزتر دەبێت. لێدوانەکانی ئەردۆغانو بەرپرسە
تورکەکانی تریش لەراستیدا قسەی دڵیان بو، نەک بانگەشەی هەڵبژاردن.
ئەردۆغانو سوپا
لەدوای هەوڵی کودەتاکەی
ساڵی رابردوەوە، رەنگە بتوانین بڵێین ئەردۆغان متمانەیەکی ئەوتۆی بەسوپا نەماوە. ئەگەرچی
کودەتاکەی کردە دەرفەتێک بۆ پاکتاوکردنی سوپاو هەمو ئەو جەنەراڵو فەماندانەی کەمترین
گومانی لێیان هەبوو بەپێی یاساش سوپای کردە پاشکۆی دەسەڵاتەکانی خۆی، بەڵام ئەردۆغان
زۆر چاک دەزانێت سوپا وەک بەهێزترین بەدەسەڵاتترین دامودەزگای دوڵەت بەدرێژایی مێژوی
کۆماری تورکیا، ئەستەمە بەئاسانی تەسلیم بێتو ئەمڕۆش نەبێ سبەینێ ئەگەری هەڵگەڕانەوەو
هەوڵدان بۆ گێڕانەوەی ئابڕوو هەیبەتی لەدەستچوی لەئارادا دەبێت. هەر چەند هەفتەیەک
لەمەوبەر رۆژنامەنوسێکی (حورییەت) راپۆرتێکی بڵاوکردەوە بەناونیشانی "بارەگا (یا بنکەی
سوپا) بێزارە”و باسی ناڕەزایەتی فەرماندەکانی سوپای دەکرد لەهەنگاوەکانی ئەردۆغان.
ئەم راپۆرتە هەرایەکی گەورەی نایەوەو سەرۆکایەتی ئەرکان ناچار بو (یا ناچارکرا!) لە
رونکردنەوەیەکدا بەدرۆی بخاتەوە. بۆیە دەشێت یەکێک لەهۆکارە سەرکییەکانی بەردەوامبونی
ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان ئەوە بێت، کە هەمیشە سوپا لەشەڕدا بێت لەناوخۆو لەدەرەوەی
تورکیا، بۆ ئەوەی نەیپەرژێتە سەر کێشە ناوخۆییەکانی تورکیا. شەڕی دژی کوردیش بەتەواوی
لەگەڵ ئادیۆلۆجیای کەمالیزمدا دەگونجێ، کە بەدرێژایی مێژوی کۆماری تورکیا وەک "عەقیدەی
قیتالی” سوپاو جەنەڕاڵەکانی وایە.
هەڵوێستی ئەمەریکا:
راستییەکی زانراوە
ئەمەریکا رازی نەبو سوپای تورکیا بەشداری لەئازادکردنی رەققەدا بکاتو لەبری تورکیا
یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە)و هێزەکانی سوریای دیموکراتی (هەسەدە)ی هەڵبژارد.
بەڵام بێگومان تورکیای ئەندامی ناتۆ وڵاتێکی گرنگە بۆ ئەمەریکا، بۆیە بەهەمو توانایەک
هەوڵدەدات بەشێوەی تر دڵی تورکیا رازی بکات. تەنانەت بەبۆچونی هەندێک چاودێر ئامانجی
سەردانەکەی ریکس تەیلرسن وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا بۆ تورکیا لەکۆتایی مانگی رابردودا،
بریتی بو لەوەی ناڕەزایەتییەکانی تورکیا بەرامبەر هاوکاری کردنی یەپەگە لە رۆژاوا،
خاو بکاتەوەو بۆ ئەم مەبەستەش هەندێک بەڵێنی بە بەرپرسە تورکەکان داوە. لەوانە: چارەسەرکردنی
کێشەی (رەزا زەرراب) کە سەرمایەدارێکی بەرەگەز ئێرانیو خاوەنی رەگەزنامەی تورکییەو
نزیکەی ساڵێکە لەئەمەریکا بەتۆمەتی هاوکاریکردنی ئێران بۆ شکاندنی ئابلوقەی ئابوریو
سپی کردنەوەی پارە، دەستگیرکراوە.
ئەوەی جێگەی دڵەراوکەی
ئەردۆغانو حیزبەکەیەتی، لەدۆسیەی زەرراب-دا ناوی کەسانی نزیکی ئەردۆغان هاتوە کە تۆمەتبارن
بە هاوکاریکردنی. ماوەیەک لەمەوبەریش هەر لەسەر ئەو دۆسییەیە یاریدەدەری بانکی خەڵک
(هەلک بانک) کە بەبانکی نزیک لەحکومەتو ئاکەپە ناسراوە لەئەمەریکا دەستگیرکرا. بۆیە
هەندێک سەرچاوە باس لەوەدەکەن تەیلرسن بەڵێنی بە ئەردۆغان داوە ئەم کێشەیە بەبێدەنگیو
بە قازانجی ئەردۆغانو هاوکارەکانی کۆتایی پێبێت. لەو چوارچێوەیەشدا رودی جولیانی حاکمی
پێشوی نیویۆرکو دۆستی نزیکی دۆناڵد ترامپ کراوە بە پارێزەری زەراب بۆ ئەوەی رێگە چارەیەک
بۆ کێشەکە بدۆزێتەوە.
جگە لەوەو لەوەش
گرنگتر، دوو رۆژ پاش سەردانەکەی تەیلرسن، چاوشۆغلو وەزیری دەرەوەی تورکیا لەئیزمیر
بەرۆژنامەنووسانی راگەیاند "تەیلرسن پێی وتین ئامادەن بەتایبەت لەدەرکردنی پەکەکەدا
لەشنگال هاوکاریمان بکەن”. بۆیە هەندێک چاودێر پێیانوایە وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا بۆ
بێدەنگکردنی تورکیا بەرامبەر ئۆپەراسیۆنی هاوکاریکردنی یەپەگە لەرۆژاوا، چرای سەوزی
بۆ ئۆپەراسویۆنی تورکیا هەڵکردوە لەشنگالو هەرێمی کوردستان دژی پەکەکەو ئەو هێزانەی
لێیەوە نزیکن. بەکورتی رێکكەوتنێک لەسەر بنەمای شنگال بەرامبەر رەققە! دەبێ ئەوەشمان
لەبیربێ کە تا ئێستا پەکەکە بەرەسمی لەلیستی تیرۆری ئەمەریکادایە، بەڵام پەیەدەو یەپەگە
لەو لیستەدا نین.
کەوابێ چۆنە کە
هاوکات لەگەڵ بۆردومانی شنگال، فڕۆکە جەنگییەکانی تورکیا رۆژاوایشیان بۆردومان کرد؟
پێموابێ ئەمە زیاتر وەک ئەڵێن "باڵۆنێکی تاقیکردنەوە”یە، تورکیا دەیەوێ کاردانەوەی
ئەمەریکا تاقی بکاتەوەو بزانێ لەپەلامارەکانیدا دەتوانێت تا کوێ پێی لێهەڵبڕێت؟ هەر
ئەمڕۆ بەرپرسێکی پەیەدە رایگەیاند ئەفسەرە ئەمەریکییەکان لەرۆژاوا سەردانی ئەو شوێنەیان
کردوە کە بۆردومان کراوە. بۆیە بەردەوامبونی هێرش بۆسەر رۆژاوا، دەوەستێتە سەر ئەوەی
کاردانەوەی ئەمەریکا چی دەبێت. ئەگەر ئەو زانیاریو لێکدانەوانەی سەرەوە راست بن، دەشێت
چاوەڕێی کاردانەوەیەک دو فاقی لە ئەمەریکا بکەین. بەو مانایەی هەڵوێستێکی لاواز بەرامبەر
بۆردومانی شنگال لەگەڵ جەختکردنەوە لەسەر ئەوەی دەبێ پەکەکە ئەو ناوچانە چۆڵ بکات،
بەڵام بەهێز دژی هێرش بۆ رۆژاوا، ئەگەرچی رەنگە ئەم هەڵوێستەیان نەگاتە راگەیاندنەکانو
لەکەناڵە تایبەتەکانەوە بە تورکیا بگەیەنرێت. چونکە بێدەنگ بونی ئەمەریکا دەشێت جورئەت
بداتە بەر تورکیا هێرشەکانی بۆ سەر رۆژاوا بەرفراوان بکات، ئەمەش سەرکەوتنی ئۆپەراسیۆنی
رەققە دەخاتە مەترسییەوە.
ئەردۆغانو پارتی
سەرباری هاوکاریو
پەیوەندی سیاسی، ئابوریو ئەمنی نزیکی نێوان پارتیو تورکیای ئەردۆغان، بابەتێکی تر
کە هەردولا کۆدەکاتەوە ئەوەیە، پارتیش وەک تورکیا دەیەوێ پەکەکەو ئەو هێزانەی بەهاوپەیمانی
ئەویان دەزانێ، لەشنگالو بگرە باشوری کوردستان بەگشتی دور بکەوەنەوە. ئەمە بەشێکە
لەو ململانێ دورودرێژەی لەنێوان ئەم دو هێزەدا هەیە لەسەر دەسەڵاتو ناوچەی نفوز، کە
لەشوێنی تردا باسمکردوەو پێویست بەدوبارەکردنەوەی ناکات. جێگەی سەرنجە کە راگەیەنراوەکەی
(وەزارەتی پێسمەرگە) ئۆباڵێ هێرشەکە دەخاتە ئەستۆی پەکەکەو جەخت دەکاتەوە کە دەبێ پەکەکە
ناوچەکە چۆڵ بکات! لەگەڵ ئەوەشدا لەئێستادا شەڕێکی گەورەی تورکیا بەرامبەر پەکەکە لەشنگالو
هەرێمی کوردستان ئیحراجییەکی گەورە بۆ پارتی دروستدەکات. چونکە گوشارێکی بەهێزی تورکیای
لەسەر دەبێت بۆ ئەوەی بەشداری بکات. ئەگەر بەشداری شەڕەکەش بکات، لەسەر ئاستی کوردستانی
گەورە گوشارێکی بەهێزی رایگشتی لەدژی دروست دەبێت، بەتایبەت لەسەردەمێکدا کە پارتی
بانگەشەی ریفراندومو سەربەخۆیی دەکاتو خۆی وەک هێزێکی نەتەوەیی عەیارە ٢٤ نیشان دەدات.
جگە لەوەش پارتی زۆر چاک دەزانێت پەکەکە هێزێکی بچوک نیەو لەئەگەری هەڵگیرساندنی شەڕێکی
لەو جۆرەدا، هیچ گرێنتییەک نیە کە لەجوگرافیای شنگالدا قەتیس بمێنێو شەڕ نەکێشێتە
ناوچەکانی تر.
عێراق ئیدانەی
دەکات
وتەبێژی وەزارەتی
دەرەوەی عێراق بەئاژانسی (ئەی پی) راگەیاندوە هێرشەکەی تورکیا "پێشێلکردنی سەروەری
خاکی عێراقەو ئیدانەی دەکەین”. داوای لەکۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کردوە "کۆتایی بەدەستێوەردانەکانی
تورکیا بێنن”. هۆشداریشی داوە هێرشی سوپای تورکیا بۆ سەر شنگال "هیچ کێشەیەک چارەسەر
ناکات، بەڵکو ئاڵۆزتری دەکات”.
ئەم هەڵوێستە بەشێکە
لەملاملانێی نێوان میحوەری شیعەو میحوەری سوننە لە ناوچەکەماندا. لەو روەوە کە پەکەکەو
هێزە هاوپەیمانەکانی دژی تورکیاو گروپە ئیسلامییە تونڕەوەکانی سوریا وەستاون کە زۆربەی
هەرە زۆریان سوننیو سەر بە تورکیاو وڵاتانی کەنداون، چاوەڕێ ناکرێ حکومەتی عێراق یان
ئێرانی هاوپەیمانی پشتیوانی لەهێرشکردنە سەر پەکەکە بکەن. وەک چۆن تورکیا دەیەوێ پارتی
بەکاربێنێ، ئەوانیش دەیانەوێ پەکەکەو هاوپەیمانەکانی بەکاربێنن.
لەم دۆخە ئاڵۆزەدا
هێرشی زەمینیی سوپای تورکیا مەترسییەکی گەورەیە بۆ سەر باشوری کوردستان، چونکە نەک
هەر کێشەی نێوان هێزە کوردییەکان ئاڵۆزترو تۆختر دەکاتەوە، ئەگەری بەناوچەیی بونو
کاردانەوەی میحوەری شیعەش لەگەڵ خۆیدا دێنێ.