•ئەوەی ئاشكرایە ڕێكخراوی ((هەناردەكارانی نەوت))ناسراو بەئۆپیك،ڕێكخراوێكی كاریگەر و گرنگە لەسەر ئاستی جیهان لەبواری بەرهەم و هەناردەكردنی نەوت و ڕاگرتنی بەڵانسی بازاڕەكانی نەوتی جیهان لە ڕووی بڕی بەرهەم و نرخەكانیانەوە, ئاشكراشە لەسەردەمی ئێستای جیهانی پێشكەوتن و داهێنان و پیشەسازیە گرنگەكاندا نەوت وغازی سروشتی دوو سەرچاوەی گرنگی وزەی جیهانن و زۆر پێویستن بۆ گەشە و پێشكەوتنی جیهانی و بەتایبەتیش بۆ وڵاتە زلهێزەكان.هەر بەهۆی بوونی نەوتێكی زۆریشەوە لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا و لەلای ئەو 12 وڵاتەی كە ئەندامی ئەم ڕێكخراوەن لەلایەك ناوچەكە بۆتە جێگەی تەماع و چاوتێبڕینی وڵاتە زلهێزەكان و هەمیشە لەهەوڵی داگیر و دابەشكرندنیاندا بوون بەڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ بەشێوەی بوون و بەردەوامیدانیان بەشێوەی سەربازی و سیاسی و ئابوری لە ڕێگەی بەستن و واژۆكردنی هاوپەیمانی سیاسی و سەربازی و ئامادەبون و شەریكایەتی لەگەڵ كۆمپانیا ئابوریە زەبەلاحەكاندا و دەستگرتنیان بەسەر كەرەسەی خاو و بازاڕ و دەستی كار ناوچەكەشدا،لەلایەكی تریشەوە ئەم وڵاتانە و لەچوارچێوەی ڕێكخراوی ئۆپیكدا بونەتە لایەنێكی گرنگ و كاریگەر و خاوەن بڕیار لە بواری نەوت و بازاڕەكانی نەوتی جیهانیدا.
•ئەم ڕێكخراوە لەساڵی 1960 لە شاری بەغداد لەلایەن پێنج وڵاتی دامەزرێنەرەوە دامەزراوە كە بریتین لە وڵاتانی ((سعودیە و ئێران و عێراق و كوێت وفەنزەوێلا ))و دواتریش 10 وڵاتی تر هاتونەتە ڕیزی ڕێكخراوەكەوە لەماوەی نێوان ساڵانی 1960-2018و بونەتە 15 وڵاتی خاوەن نەوت و غازی سروشتی زۆر و زەوەند كە بریتین لە وڵاتانی (( قەتەر وئەندونوسیا ولیبیا وئیمارات وجەزائیر ونەیجیریا و ئیكوادۆر وئەنگۆلا و گابۆن و غینیای ئیستوائی و كۆتا وڵاتیش بریتی بوو لە كۆنگۆساڵی 2018)) ، 5 ساڵی یەكەم بارەگاكەی لە شاری جنێڤی سویسرا بوو تا ساڵی 1965 گوزارایەوە بۆ شاری ڤییەنا لەنەمسا.دواتر دوو وڵاتیان بەهۆی تایبەت بەخۆیانەوە كشاونەتەوە لە ڕێكخراوەكە كەبریتین لە وڵاتانی ((ئەندەنوسیالە2008 و گابۆن لە 1994)).
•بوونی ئەم ڕێكخراوە وەك لە ئامانجەكانیدا ئاشكرابوە،توانیویەتی كە ببێتە هێزێك و ناوەندێكی گرنگ لەبواری نەوت و خاوەن بڕیار و بەرنامەی خۆی بێت لەبەرامبەر زلهێزەكان وەك ئەمریكا((45ر11 ملیۆن بەرمیل نەوت/ڕۆژانە)) و ڕووسیا((16ر11ملیۆن بەرمیل/ڕۆژانە)) كە دوو وڵاتی گەورەن لەڕووی بەرهەمهێنانی نەوت و هەناردەكردنیشەوە و خاوەن چەندین كۆمپانیای نەوتی گەورەی جیهانین كە ئەمانیش بونەتە لایەنێكی گرنگی داڕێژرەر و بەڕێوەبەری كەرتی نەوت و وزەی جیهان و كاریگەریان لەسەر بەرهەم و نرخەكانیش داناوە،جا ئۆپێكیش وەك ڕێكخراوێكی بەهێز كە 73% یەدەگی نەوتی هەموو جیهانی تیادایە و لەو ڕێژەیەش 48% ئەو یەدەگە نەوتیە كەوتۆتە 6 وڵاتەكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە ،هاتۆتە مەیدانەكە و لەماوەی 58 ساڵی تەمەنیدا توانیویەتی كە لەوێسگە و قۆناغە جیاوازەكان و ڕووداوە سیاسی و سەربازی و جەنگەكاندا ڕۆڵ و كاریگەری خۆی دەربخات، هەروەهاش بەیەكگرتوویی توانیویەتی كە بەرژەوەندی وڵاتانی ئەندامی بپارێزێت و هەریەكەیان پشكی خۆی لەبەرهەم و هەناردەكردندا دیاریبكات و تاڕادەیكی باش هاوسەنگی بازاڕەكانی ڕاگرتوە.
هەربۆیە ئەم هەڵوێست و یەكگرتوویەی لە بڕیارەكانیدا كە زۆر جاران بە قازانجی وڵاتانی زلهێزی پیشەسازی نەبوە و بەتایبەتیش ئەمریكا،بۆیە هەمیشە ئەمریكا لەڕێگەی فشارە سیاسی و سەربازی و ئابوریەكانیەوە ویستویەتی ئەم ڕێكخراوە بچوك وبێكاریگەر بكات و بیخاتە ژێر ڕكێفی خۆیەوە و لەبەرژەوەندی ئابوری خۆی بەكاریان بهێنێت،كە زۆر جاران توانیویەتی ئەو كارەبكات،لەلایەك لەبەر پێویستی ئەم وڵاتانە بە تەكنەلۆجیای پێشكەوتوو بۆ گەشەو پێشخستنی وڵاتەكانیان و بوژاندنەوەی ژێر خانی ئابوریەكەیان و پێویستیان بە چەك و تەقەمەنی سەربازی بۆ خۆپارێزی و لەلایەكی تریشەوە پێشبڕكێ ناڕەواكانی وڵاتانی ئەندام لە كۆن و ئێستادا و بەتایبەتیش سعودیە و ئێران كە دوو وڵاتی مەزهەبین،هەمیشە ئەمریكا توانیویەتی ئەو ململانێیانە لەبەرژەوەندی خۆی بشكێنێتەوە و نرخ و بازاڕەكانی نەوت بەقازانجی خۆی و كۆمپانیاكانی بپارێزێت.بۆیە لە ئێستاشدا لەهەوڵی هەڵوەشاندنەوەی ئەو ڕێكخراوەدایە بۆئەوەی نرخی نەوتی جیهانی هەر بە نزمی بمێنێتەوە،چونكە ئەمریكا وەك یەكەم بەرهەمێن و یەكەم وڵاتی هەناردەكار و یەكەم وڵاتی بەرهەمهێنی نەوتی بەردینی بۆ یەكەم جار پێویستی بەوەیە كە نرخەكانی نەوت لە خوار یان 50 دۆلارەوە بێت و بەرزنەبێتەوە،بەڵام لەبەرامبەردا وڵاتانی ئۆپێك و دەرەوەی ئۆپێك پێیان باشە نرخەكان لە نێوان 70-80 دۆلاردا بێت.
•لەم دیدگاو ڕوانگەیەی ئەمریكاوە ،قەتەر وەك وڵاتێكی ئەندامی ئەم ڕێكخراوە لە ڕێكەوتی 3/12/2018 بڕیاری كشانەوەی لە ئۆپێك ڕاگەیاند لەلایەن وەزیری وزەی قەتەرەوە ئەندازیار سعد شریدە الكعبی و ئەم بڕیارەش لە1/ 1/2019وە دەكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە.و بەمەش لەلایەك خزمەتی بە مەبەست و بەرژەوەندیەكانی ئەمریكا كرد و لەلایەكیش بوە هاوكار و پشتیوانی هەڵوێستەكانی ئێرانی شیعە مەزهەب و كێبڕكێكەری سەرەكی سعودیەی هاو خوێن و هاو نەتەوە و هاو مەزهەبی سونە بەهۆی ئەو گەمارۆ سیاسی و ئابوریەی كە لەلایەن سعودیە و ئیمارات و بەحرەین و میسرەوە ماوەی نزیكەی 2 ساڵە لە حوزەیرانی 2017وە بەسەر قەتەریاندا سەپاندوە.
•پرسیار لێرەدا ئەوەیە ،ئایا لێكەوتە و كاریگەری كشانەوەی قەتەر لە ڕێكخراوی ئۆپیك چیە وچۆن دەبێت؟
قەتەر لەڕووی پانتایی خاك((521ر11 كیلۆمەتر چوارگۆشە)) و كەمی دانیشتوان((بەپێی ئاماری ساڵی 2015، 2404776 كەسە)) و بچوكی بازاڕەكانیەوە ئەوەندە گرنگی نیە لە سیاسەت و ئابوری جیهاندا،بەڵام بەهۆی بوونی بڕێكی زۆری نەوت(( 15ملیار بەرمیل یەدەگ)) و غازی سروشتی(( 250 تریلیۆن پێ رسێجا كە 13% هەموو یەدەگی جیهان و سێیەم یەدەگی گەورەی جیهانە)) لە خاكەكەیدا و دەوڵەمەندیەكەیەوە و دەستخستنە ناوكاروباری وڵاتان و كێشە ناوچەییەكانەوە وەك (( لیبیا و سوریا و یەمەن وفەلەستین و لوبنان و ...هتد)) تاڕادەیەك بۆتە یاریزانێكی سەر گۆڕەپانی سیاسەت و ئابوری ناوچەكە و نێودەوڵەتیش. هەربۆیە گەر بیەوێت بە باش یان خراپ دەتوانێت كاریگەری گەورەی هەبێت لەسەر نەوت و كەرتی وزە و نرخەكانیان لەبازاڕەكانی جیهاندا.
قەتەر ڕۆژانە بڕی 63900 بەرمیل نەوتی خاو و هەوڵدەدات بڕی 110 ملیۆن تەن/ساڵانە غازی سروشتی بەرهەم دەهێنێت و هەناردە دەكات كە سەرمایە و داهاتی ساڵانەی بریتیە لە ((243152 ملیار دۆلار)) بەمەش قەتەر چوارهەم وڵاتە لەسەر ئاستی جیهان لەبەرزی داهاتەكانیدا و قەتەر یەكێكە لەو وڵاتە عەرەبیانەی كە بەرزترین ئاستی داهات و ژیانی بۆ تاكەكانی دابین كردوە لەسەر ئاستی جیهانیش كە دەكاتە ((113038 دۆلار ساڵانە)) و لەساڵی 2012دا بەپێی ئامارێك قەتەر بۆ سێیەم جار بوەدەوڵەمەنترین وڵاتی هەموو جیهان.
بۆیە كشانەوەی قەتەر لە ئۆپێك بە دڵنیایی كاریگەری دەبێت لەسەر نرخەكان و بەدڵنیایتریش هەمیشە لە قازانجی بەرژەوەندیەكانی ئەمریكا دەبێت و دەبێتە هۆكارێكیش بۆ نزمبونەوەی نرخەكان لەبازاڕی نەوتی جیهانیدا و ئەمەش دژی بەرژەوەندیەكانی سعودیە دەبێت كە گەورەترین و یەكەم وڵاتی بەرهەمهێن و هەناردەكاری ڕێكخراوەكەیە . وەك قەتەریش ڕایگەیاند كە ڕێكخراوەكە بە سیاسەت و بۆچوونی سعودیە دەبرێت بەڕێوە هەربۆیە وەك دژە كردارێك دژی سعودیە لە ڕێكخراوەكە هاتۆتە دەرەوە و چیدی پابەند نابێت بە پشكی بەرهەم و هەناردەكردنی نەوتەوە.بەمەش گورزێك درا لە یەكویەكگرتوویی ڕیز و بڕیار و بەنامەكانی ڕكخراوی ئۆپیك و دوای قەتەریش ئێران وەك بەرهەمهێنەرێكی تری گەورەی تری ڕێكخراوەكە دوای سەپاندنی گەمارۆ ئابوریەكانی ئەمریكا لەسەری بەنیازی كشانەوەیە و بەمەش هێندەی تر ڕێكخراوەكە لاواز و بێدەسەڵات دەبێت،لە ئایندەی نزیكیشدا عێراقیش وەك وڵاتێكی نزیك لە سیاسەتەكانی ئێرانەوە ڕەنگە هەمان هەڵوێست وەربگرێت چونكە بەدەرچونیان ئازاد دەبن لە بڕی بەرهەم و نرخی فرۆشتندا كە ئەمەش لە كۆتایدا بەقازانجی سیاسەت و بەرژەوەندیەكانی ئەمریكا دەشكێتەوە و چیدی ئەو وڵاتانەی كەماونەتەوە ناتوانن وەك پێشتر كاریگەری و قورساییان بمێنێت.
•بۆیە نەمان و هەڵوەشاندنەوەی ئەم ڕێكخراوە جیهان و كەرتی وزە دەخاتە بەردەم قۆناغێكی نوێوە كە جیهان بەرەو ئاڕاستەیەكی زۆر جیاواز دەبات كە تائێستا نەبینراوە،چونكە ئەمریكا جیهانێكی پەرت و بڵاوی گەرەكە نەك یەك ویەكگرتوو و بەهێز كە بتوانێت ڕووبەڕووی بەرژەوەندیەكانی ببنەوە و مەترسی دروستبكەن لەسەر هاوپەیمان و بەرژەوەندیەكانی ئەمریكا.هەربۆیەش لە ئێستاوە گەرەكێتی جیهانێكی نوێ بەدیدگاوبەرژەوەندی خۆی نەخش بكێشێت و ڕێكبخاتەوە و كەوتۆتە سەپاندنی هەڕەشە و گەمارۆكانی بۆسەر ئێران و توركیا و ڕوسیا و ..هتد.لە ئێستادا جیهان و سەرۆك ترامپیش باشترین نمایندەی ئەو ئاڕاستە سیاسیەیە كە گەرەكێتی تەنها بەچاوی هەڵسەنگاندنی ئابوری و بازرگانی و وەك سەرمایەدارێك نەك سیاسیەك بڕوانێتە جیهان و كێشە و ململانێكانیشی یەكلا بكاتەوە ،هەربۆیە نەدۆست دەناسێێت و نەدوژمنیش بەڵكو تەنها بەدوای پاراستنی بەرژەوەندیەكانی خۆیەتی و گەرەكێتی زۆرترین دەسكەوتی مادی وەدەستبێنێت.جالەسایەی ئەم سیاسەتەی ئەمریكاو ماوەی سەرۆكایەتی سەرۆك ترامپدا پێناچێت جیهانێكی هێمن و ئارام بەخۆوە ببینین