گەلی كورد پێویستە ئەوە لەبەرچاو بگرێت، چەند كێشەی هەیە لەگەڵ ئەو دەوڵەتانەی كوردستانیان بەسەردا دابەش كراوە، بە ئەندازەی ئەوە زیاتر كێشەكەی لەگەڵ سیستەمی نێودەوڵەتیدایە. ئەمەش لەبەر دوو هۆكار، یەكەمیان بەهۆی سیاسەتی وڵاتە زلهێزەكانی دونیا و دەوڵەتە براوەكانی جەنگی یەكەمی جیهانی لەچوارچێوەی رێككەوتنی (سایكس- پیكۆ) و بە بڕیاری كۆمەڵەی گەلان كوردستان بەسەر ئەم چوار دەوڵەتەدا دابەشكراوە. هۆكاری دووەمیش لەبەر ئەوەی سیستەمی نێودەوڵەتی سەت ساڵە پاسەوانی مانەوەی ئەو سنوورە نێودەوڵەتیانە دەكات كە خۆیان دایانڕشتووە.
ئەگەر بە چاوێكی ورد هەڵسەنگاندن بۆ دۆخی ئەو سەردەمە و شێوازی پێكهێنانی ئەو دەوڵەتانە بكەین كە لە سایكس پیكۆ نەخشەكەی كێشراوە، تێدەگەیت هەر لە بنەڕەتەوە ئامانجی سیستەمی نێودەوڵەتی كە بەریتانیا سەركردایەتی دەكرد، لەو دابەشكاری و شێوازی دروستكردنی دەوڵەتە نوێیانە لە ناوچەكە، دروستكردنی كێشە و ناكۆكی و ململانێی بەردەوام بووە. پاسەوانیكردنی مانەوەی ناوچەكەش بەو شێوازە هەر ئەو راستییە دەسەلمێنێ كە لە مەبەستە شاراوەكەدایە، ئەویش مانەوەی كێشەی بەردەوامە لە ناوچەكە.
كە بڕیار لەسەر دروستكردنی دەوڵەتی عیراق دەدرێت بە پێكەوەلكاندنی سێ ویلایەتی كۆنی سەردەمی عوسمانی (بەسرە، بەغدا، مووسڵ)، ویلایەتی بەسەرە زۆرینەیەكی شیعیە، ویلایەتی بەغدا كەمینەیەكی سوننەیە، ویلایەتی مووسڵ زۆرینەی كوردە. بەڵام كە دەوڵەتەكە پێكدەهێنن رادەستی كەمینە سوننەكەی دەكەن كە ئەوكات رێژەیان لە كۆی ئەم سێ ویلایەتە نەگەیشتووەتە 20%ی دانیشتووان. تەنانەت كەسایەتییەكیشیان تێدا شك نەبردوون بیكەن بە مەلیكی عیراق، لە دەرەوە مەلیكیان بۆ هێناوە. ئامانجەكە روونە بۆ ئەوە بووە كەمینەی سەردەستەی سوننە لە دەسەڵات، بۆ مانەوەی خۆی هەمیشە سەركوتی زۆرینە بكات. بەمەش بناغەی كێشەیەكیان داڕشت كە دوای سەت ساڵ وەكوو خۆی ماوەتەوە و ئەگەر لە شوێنێكدا گەلانی ئەم ناوچەیە خۆیان چارەی بۆ نەدۆزنەوە، چەندین سەدەی تریش بەردەوام دەبێت.
لە بەرانبەر عیراقدا ئەگەر تەماشای دروستكردنی دەوڵەتی سوریا بكەیت، لەوێش لە بەزۆر لكاندنی چەند ویلایەتێك پێكەوە كە زۆرینەی لە عەرەبی سوننە و لە كورد پێكدەهاتن، دەسەڵاتیان رادەستی كەمینەی شیعە كردووە. ئامانجەكەش هاوشێوەی ئەو سیناریۆیەی بۆ عیراق داڕێژرابوو، بۆ بوون و مانەوەی كێشە و ململانێ بوو لەو وڵاتە. ئەمە بۆ تەواوی دەوڵەتە تازە دامەزراوەكانی سایكس پیكۆ راستە. ئەنجامەكەشی ئەو خواستەی بۆ وڵاتە زلهێزەكان بەدی هێنا كە سەدەیەكە تەواوی ئەم ناوچەیە لەناو كێشەكانی خۆیدا دەكوڵێت.
پەیدابوون و سەرهەڵدانی داعش لەسەروبەندی نزیك بە تێپەڕبوونی سەدەیەك بەسەر سایكس پیكۆدا كە ئەویش هەر لێكەوتە و دەرئەنجامی ئەو كێشانەی سنوورەكانی سایكس پیكۆ بوو، راچڵەكینێكی بۆ جیهان دروستكرد و خستنیە بەردەم ئەو پرسیارەی كە ئایا كاتی ئەوە نەهاتووە كۆتایی بەو چوارچێوە سەپێندراوەی سەر ناوچەكە بهێنرێت كە نەك هەر مەینەتی بۆ گەلانی ناوچەكە لێكەوتووەتەوە، بەڵكوو خەریكە لێكەوتە و دەرهاویشتەكانی دەبێتە هەڕەشە بۆ سەر جیهان؟
لێرەوە لە بەشێك لە ناوەندە نێودەوڵەتییەكانەوە گوێمان لە دەنگی جیاواز بوو كە باسی پێویستی تێكشكاندنی سنووری سایكس پیكۆیان دەكرد. هاتنە ناوەوەی هاوپەیمانێتیی نوێی نێودەوڵەتی بە سەركردایەتی ئەمریكا و بەشداریی وڵاتگەلێك كە پێشینەی بەشداری و داڕشتنی نەخشەی ئەم ناوچەیەیان نەبوو، كەشێكی دروستكرد كە وێنای ئەوەی تێدا دەركەوێت دەستبردن بۆ گۆڕانكاری نەخشە سەپێندراوەكەی ناوچەكە كارێكی مەحاڵ نییە.
كورد لە بەشە كوردستانی بە عێراقەوە لكێندراو بەهۆی ئەو هەلومەرجە تایبەتەی لە جەنگەكانی كەنداوەوە بۆی دروست بوو وەك بناغەیەك بۆ خۆبەڕێوەبەرێتی بەشێك لە جوگرافیاكەی، هەروەها بەهۆی شەڕی داعش و دەستڕاگەیشتنی بە بەشی هەرە زۆری ئەو ناوچە كوردستانیانەی لە دەرەوەی ئیدارەی هەرێم بوون. شكستی عێراق لە بەرەنگاربوونەوەی داعش و دەستبەسەرداگرتنی جوگرافیای عەرەبی سوننە و لێكدابڕینی كوردستان بە ناوەندەوە. دۆخێك دروست بوو كە دەرفەتی تێكشكاندنی سایكس پیكۆ ئاسان بكات. كورد لێرەوە پەنای بردە بەر رێوشوێنێكی پەسەندكراوی جیهانی دیموكراسی بۆ ئەوەی سیستەمی نوێی جیهانی پابەند بكات بە قبوڵكردنی هەڵوەشانەوەی بەشێكی ئەو سنوورە سەپێنراوانە، بەڵام بینیمان لە دەوڵەتی نەتەوە سەردەستەكانی تورك و عەرەب و فارس زیاتر، بەریتانیا و بەشێك لە هاوبەشەكانی لە داڕشتنی نەخشەی ناوچەكە وەك پاسەوان و خۆبەخاوەنزانی جوگرافیاكە هاتنە ناو پرۆسەكەوە و دەستەبەری وەك خۆی مانەوەی سنوورەكانی ناوچەكەیان كرد.
تا ئێرە سەلمێنەری ئەوەیە كە سیستەمی نوێی جیهانی نایەوێ كۆتایی بەم ململانێ و ناكۆكی و كێشانەی ئەم ناوچەیە بێت. بەڵام ئەوەی ئاماژەی مەترسیدارە لەدوای ئەو هەوڵەوە، ئەوەیە كە بەریتانیا بە قورساییەكی زۆرەوە گەڕاوەتەوە ناوچەكە، بەتایبەتی بۆ عێراق. ئەمەش لەدوای كشانەوەی ئەمریكا لە رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران، تا ئەم دوو وڵاتەش ناكۆییەكانیان قووڵتر بێتەوە، بەریتانیا رۆڵی لە عێراق زیاتر دەبێت، تا بەریتانیاش لە عیراق رۆڵی زۆرتری بدرێتێ، مەترسی زیاتر دەكەوێتە سەر كوردستان. ئەوەی لە نزیك بە دوو ساڵی رابردووشدا روویدا، لەو پەلامارە سەربازییانەی كرانە سەر كوردستان و هەموو ئەو هەوڵانەی لەناوەوەی عێراق دەدران بۆ نەهێشتنی قەوارە دەستوورییەكەی هەرێم، ئەگەرچی راستەوخۆ دەست و بازووی ئێران بوو، بەڵام نەخشە داڕێژەرەكەی بەریتانیا و كارەكتەرەكانیش زۆرینەیان دەستوپێوەندەكانی ئینگلیز بوون.
ئێستا لەگەڵ ئەوەی لە بەغدا خەریكە تێگەیشتن و پەیوەندییەكی باشتر لەگەڵ كوردستان دروست دەكرێتەوە و چاوەڕوانی ئەوە دەكرێت وەرزی بووژانەوە بێت بۆ هەرێمی كوردستان، بەڵام وای دەبینم خولێكی تری ململانێ و دەستبادانی كورد سەرهەڵبداتەوە. گەڕانەوەی بەریتانیا بۆ عێراق بۆ كورد مەترسیدارە، وەك چۆن لەسەرەتاكانی داڕشتنی نەخشەی ئەم ناوچەیەدا سەت ساڵ لەمەوبەر سیاسەتێكی دوژمنكارانەی بەرانبەر بە كورد پەیڕەو كرد و دژی هەموو هەوڵێكی جوداخوازانەی كورد بوو، ئەمڕۆش لەلایەك بۆ پاسەوانی و پارێزگاری ئەو دابەشكارییە و لەلایەكی تریشەوە بۆ دژایەتیكردنی بیری سەربەخۆیی كورد، هاتۆتەوە مەیدان.
هیچ گومانێك لەوەدا نییە بە ئەندازەی دەوڵەتە داگیركەرەكانی كوردستان بەریتانیا دوژمنی سەربەخۆیی گەلی كوردستانە، نەك هەر بەرپرسە لەوەی كوردی كردە ژێردەستەی گەلانی ناوچەكە، بەرپرسیشە لەوەی سەت ساڵە ئەو داگیركارییە درێژەی هەیە. دەبێت كورد بەباشی ئەم قۆناغە تازەیە هەڵسەنگێنێت، درككردن بەمەترسی پێویستی بە پلانە بۆ رووبەڕووبوونەوە. بەشێك لە سیاسەتی ئینگلیز لەدێرزەمانەوە ئەوە بووە بەسوود وەرگرتن لە كێشەی ناوخۆیی مەرام و ئامانجەكانی بەدی بێنێت. ئێستا كە دەرفەتێكی بچووك بۆ كورد لە باشوور و رۆژئاوا هاتووەتە ئاراوە، گەڕانەوەی بەریتانیا لە داهاتووی نزیكدا مەترسی دەخاتە سەریان. ئەوەی وەك سەرەتا و ئاماژەی سەرهەڵدانەوەی قۆناغێكی تری ناكۆكی ناوخۆیی لە باشوور دركی پێدەكرێت، رێگای لاوازكردنی كورد بۆ ئەوان ئاسانتر دەكات. دەبێ بەرپرسانی ئەم وڵاتە باش لەوە تێبگەن كە تێكچوونی دۆخی ناوخۆیی باجەكەی بۆ ئایندەی میللەتەكەمان چەند گەورەیە. پێویستیشە هەستی بەرپرسیارێتی نەتەوەیی لەوە بەئاگایان بێنێتەوە كە جیا لە داگیركەران، ئێستا دوژمنێكی گەورەتر بەدیار سەرمانەوەیە.