مێژوی پێكەوە ژیانی نەتەوەی جیاواز لەژێر خێمەی دەوڵەتێكی ناوەندیدا، هیچ كاتێك بێ‌ كێشە و ململانێ‌ نەبوە، هەمیشە دەوڵەت سیمای نەتەوەی دەسەڵاتداری پێوە دیار بوە، كە زۆر جار زۆرایەتی بوە و نەتەوەكانی تری وەك هاوبەش و یەكسان بەخۆی سەیر نەكردوە، بەڵكو خۆی بە خاوەن ماڵا زانیوە و نەتەوەكانی تریشی وەك میوان یان برابچوك سەیر كردوە.      

گەلی كورد لە كوردستانی باشوردا زیاتر لە سەدەیەكە لە لایەن دەسەلاتدارانی عەربی سونەوە،حوكم كراوە و لە زوربەی قۆناغەكاندا دژایەتیەكی توندی نەتەوەیی  و زۆر جاریش هەوڵی توانەوەی قەوارەكە (جینۆساید) دراوە، كارەساتەكانی ئەنفال و هەڵەبجە،لەناوبردنی بەرزانیەكان و دەركردنی فەیلیەكان نمونەی نوێن بۆ قینی زەهراوی نەتەوەپەرستانە بەرامبەر بە كورد، ئەمە جگە لە شەری چەند ساڵەی لەناوبردنی دژ بە بزوتنەوەی رزگاریخوازی گەلی كورد.

بێگومان لەناو هەمو نەتەوەیەكدا هەندێ‌  هێزی سیاسی و كەسایەتی ئاینی و پێشكەوتوخواز هەن كە بێ‌ سڵمینەوە مافی تەواوی نەتەوەكانی تر ئەسەلمێنن، بەڵام ئەمانە نابن بە نوێنەرانی میلەت، بەڵكو وەك كەمایەتیەك دەمێنەوە.
لە ناو عەرەبی عێراق دا، كۆمەلێك هێزی چەپ و ئاینی و نیشتمانپەروە هەبون و هەن، كە بە ئاشكرا پشتگیری كوردیان تا دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆ كردوە،بەڵام لە زۆر قوناغدا هەندێ‌ لەو ( دۆستانە ) هەڵوێستی راستی خۆیان كاتێ‌ دەرخستوە كە بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان كەوتۆتە مەترسیەوە.

نمونەی نوێ‌، كەسایەتیەكی عەرەبی عێراقی وەك (د. مەهدی حافز) كە بە یەكێك لە دۆستەكانی گەلی كورد دەژمێرا و بڕاو نەئەكرا كە رۆژێك بێت ئەو زاتە شیوعیە هەڵویستی ئاشكرای دژ بە گەلی كورد دەرببرێت..
مەهدی حافیزی 72 ساڵا وەك بەتەمنترین ئەندامی پەرلەمانی عێراق و سەرۆكی ئیتلافی عێراقی، مافی درایە كە سەرپەرشتی كۆبونەوەی یەكەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی ئەمساڵا بكات، ئەویش كەوتە هەوای خۆی و دوای چەند رۆژێك خۆی كاندیت كرد بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار،بەڵام ئەوەی بۆ شیوعیەكی دێرین و لیبراڵیەكی ئیمرۆ ئاسایی نەبو، كە كاندیت كردنی خۆی بەستەوە بە مافی هاوڵاتیەكی عەرەب بۆ ئەو پۆستە. لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵا رۆژنامەی شەرق ئەلئەوسەتی لەندەنی وتی : (پێویستە لەم قۆناغەی ئێستادا، پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ كورد نەبێت، چونكە لە لایەك كوردەكان بەنیازی ریفراندومن و لە لایەكیش داوای سەرۆك كۆمار دەكەن، ئەمەش هەڵوێستێكی دو فاقییە و دەڵێت : پێویستە سەرۆك كۆمار بۆ عەرەب بێت، بۆ ئەوەی پێگەی عەرەبەكان لە ناو وڵاتە عەرەبییەكاندا بەهێزبێت)

بەم بۆچونە شۆفینیە، د. حافیز دەیەوێت ببێت بە سەرۆك كۆمار و تەبایی لە نێوان نەتەوەكانی عێراقدا دروست بكات، ئیتر ئەبێت هەڵوێست و بیركردنەوەی نەتەوەپەرستێكی عەرەب چۆن  بێت؟.
توند رەوی نەتەوەیی یان شۆڤێنیەت یان رەگەز پەرستی، سیمایەك نیە تایبەت بێت بە میلەتێك یان كەمە نەتەوەیەك، بەڵكو تۆوی ئەم بۆچونە لەناو هەمو نەتەوەكاندا بە كوردیشەوە چێنراوە، بەڵام كەی ئەمە دەردەكەوێت و سەر هەڵئەدات و ممارەسە دەكرێت؟ ئەوە بێگومان بارودۆخی زاتی و مەوزوعی دەستنیشانی دەكات و كاتێك كە جەوی سیاسی دەرەخسێت و بەرژەوندیە نەتەوەیەكان تێكەڵا دەبن و هەندێجار دژبەیەك دەوەستنەوە.

كەم كەس هەیە لە ناو عێراق و توركیا و ئێران و سوریا و وڵاتانی تری عەرەبیدا، دامەزراندنی دەوڵەتی فەلەستینی بە ڕەوا نەبینێت و پشتگیری نەكات، بەڵام چەند لەوانە دامەزراندنی دەوڵەتی كوردی بە رەوا دەبینن!! ئایە تا ئێستا چەند عەرەب یان تورك ناوی كوردستان وەك خۆی دەهێنن، زۆر عەرەب، كوردستان بە ( شیمال ) و تورك، كورد بە توركی شاخاوی ناو دەبەن.!
ئایە چەند كورد فێری عەرەبی بوە و چەند عەرەب و فارس و تورك  فێری كوردی ؟ ژمارەیەكی بێشوماری كتێب و وتار لەو زمانانەوە گۆڕاون بۆ كوردی، ئایە چەند كتێبی كوردی تەرجومەی عەرەبی ، فارسی یان توركی كراون؟  كەم نوسەر و شاعیر و رۆشنبیری كورد هەیە، كە نوسینی هەمەجۆرەیان نەبێت بۆ پشتگیری لە كێشەی عەرب بە گشتی و فەلەستین بە تایبەتی، ئایە چەند نوسەر و رۆشنبیری ئەو میللەتانە هەن كە نوسینیان بۆ پشتگیری خەباتی گەلی كورد نوسیوە ؟ تا ماوەیەك زوربەی رۆشنبیرانی كورد شانازیان بە تاكە شیعرێكی شاعیری (گەورەی) فەلەستینی مەحمود دەرۆێشەوە دەكرد بە ناوی كوردستان، بەڵام ئەو شاعیرە گەورەیە كاتێ‌ كۆی بەرهەمەكانی چاپ كردەوە، شیعری كوردستانی لێدەرهێنا !! كەم كورد هەیە گوێ‌ لە شریتی گۆڕانی عەرەبی و فارسی و توركی نەگرێت، ئایە چەند هاوڵاتی ئەو میلەتانە هەیە كە گوێ‌ لە گۆرانی و مۆسیقای كوردی دەگرن؟ بێگومان ئەمە بە رەچاوگرتنی دەوڵەمەندی ئەو میلەتانە لە بواری زمان و ئەدەب و كلتوردا..

كاتێك حیزبی نازی ئەڵمانی لەتەموزی 1933  دا بە سەرۆكایەتی هێتلەر ، یاسای جیاكردنەوەی نەتەوە و كەمە نەتەوەكانیان دەركرد، ئەنجامەكەی گەیشتە كارەساتی هۆلۆكۆس و نەهێشتن و كوشتن و لەناوبردن و توانەوەی جولەكە، شیوعی، هۆمۆسیكسویل و هەموو گروپێك كە لەگەڵا عەقڵ و كڵیشەی نازیەتدا نەگونجێت، و ئەنجامی گەیشتە هەڵگیرسانی جەنگی جیهانی دوهەم و كەوتنی ئەڵمانیا و شكستی نازیەت.

كاتێ‌ دادگای سەربازی توركیا لە دیاربەكر لە ئابی 1972 دا، مامۆستایەكی توركی وەك ئیسماعیل بێشكجی بە 13 ساڵا زیندانی ئەدا، تەنها لەبەر ئەوەی باسی لەوە كردوە كە كورد وەك نەتەوەیەك بونیان لە توركیا هەیە و زمانی تایبەت بە خۆیان هەیە..
یان كاتێ‌  دادگای توركی ژنێكی 19 ساڵی وەك لەیلا زانا لە 12  ئەیلولی 1980 دا بە 14 ساڵا زیندانی دەكات تەنها لەبەر ئەوەی پشتگیری لە خەباتی پیشەیی و ئاشتیانەی كوردی كردوە یان كاتێ‌ لیلا زانا و ختیب دیجلە و ئورهان دۆغان لە 8  كانونی یەكەمی 1994 هەریەكە بە 15 ساڵا زیندانی دەكرێن، لەگەڵا ئەوەی ئەندام پەرلەمانی توكیا بون و تەنها لەبەر ئەوەی بەشێك لە سوێندی پەرلەمنتاریان بە زمانی كوردی خوێندەوە..

یان كاتێ‌ لە زۆر جێگای توركیا دەنوسرێت ( شانازیە كە تۆ توركیت ) لە هاتنی ئۆردۆگانەوە بۆ دەسەڵات و جەخت لەسەر مەبدەئەكانی ( یەك زمان – یەك دەوڵەت – یەك دروشم ) دەكاتەوە، كاتێ‌ خێزانێكی كورد لە رێگای توركیاوە لە هەندەرانەوە دەگەرێتەوە بۆ كوردستان، تەنها لەبەر ئەوەی منداڵێكیان ناوی كوردستانە لە فرۆكەخانەوە دەیانگێرنەوە بۆ ئەو شوێنەی لێوەی هاتون؟؟
ئەم هەڵویستانەی حكومەتی تورك بەرامبەر بە كوردی سیڤیل، جگە لە رقێكی رەشی شۆفێنی، هیچی تر ناگەیەنێت، ئەم هەڵوێستە شۆڤینیانە هیچ پەیوەندی بە خەباتی چەكداری پارتی كرێكارانەوە نیە، ئەم رقە رەشە، زۆر  پێش خەباتی چەكداری لە كوردستانی باكور ممارەسە كراوە، كاتێ‌ ئەرمەنیەكان قەتڵوعام كران، ئەوان نەخەباتی چەكداریان هەبو، نە تفەنگیان دژ بە دەوڵەت بەرزكردبۆوە!!   
یان كاتێ‌  كۆماری ئیسلامی ئێران، رێگا نادات كورد بە زمانی دایكی خۆی لە قوتابخانەكاندا بخوێنێت یان كۆمەڵەی فەرهەنگی و كۆمەڵایەتی كوردی دروست بكەن یان یادێكی كوردی یان كوردستانی بكرێتەوە، یان هاوڵاتیانی كورد لە گۆرەپانەكانی شارە كوردیەكان هەڵدەواسرێن تەنها لەبەر ئەوەی پشتگیریان لە هێزێكی كوردستانی كردوە،ئەم هەڵوێستانە نە دۆستانەیە و نە ئیسلامی، بەڵكو تەنها ناوەرۆكێكی شۆفێنی زەقی پێوە دیارە..

لێرەدا باسی سوریای بەعس ناكەین، كە نەك دان بە مافی نەتەوەیی گەلی كوردا نانێت، بەڵكو جنسییەی سوری بە هاوڵاتیانی كوردی خۆی بە رەوا نابینێت، ئەو سوریایەی كە خۆی ناونابو ( قەڵای بەرگری بۆ هەموو جوڵانەوە ئازادیخوازەكان ) بێگومان جگە لە كورد!!
ئایە مرۆڤ چۆن ئەتوانێت وەسفی ئەم هەڵوێستانە بكات؟ ئایە ئەمانە هەڵوێستی شۆفینین ؟؟ ئەگەر وا نیە، چین؟  هەندێ‌ جار دەوترێت حكومەت و دەسەڵاتدارەكان شۆفێنین، بەڵام هاوڵاتیان وا نین ؟ ئایە وایە؟ ئایە هاوڵاتیانی عەرەب و تورك و فارس و رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنیان چەند خۆپیشاندانیان ئەنجام دا بۆ پشتگیری خەباتی گەلی كورد؟ چەند نوسەر و شاعیر نوسینیان بۆ هەڵەبجە و ئەنفال نوسیوە؟ ئەمە خۆی بابەتێكی ترە كە لەم نوسینەدا جێی نابێتەوە و قسەی زیاتر و ورد تر دەهێنێت.

خواستی میلەتان بۆ ئازادی و سەربەخۆیی و رەتكردنەوەیی ژیانی ژێر دەستی و برابچوكی، تەنها لە سنورێكی جوگرافی دیاریكراودا خۆی نابینێتەوە،پێش چەند هەفتەیەك، وڵاتێكی وەك سكۆتلەندا كە دانیشتوانەكەی بەقەدەر كوردستانی باشورە و نیمچە وڵاتە و تەنها بەناو سەر بە لەندەنە و هەموو سەربەخۆیەك و ئازادیكیان هەیە، كەچی داوای جیابونەوە دەكەن لە ئینگلتەرا و ئەوە بو لە 18/09/2014 بە دەنگێكی كەم، كە زوربەی هی پیرەكان بو، بریاری مانەوەیان لەگەڵا ئینگلتەرا دا.
خەباتی میلەتی باشوری سودان بۆ سەربەخۆیی، قۆناغی زۆر خوێناوی تێپەراندوە، ئەوان نەك تەنها كێشەی دینیان لەگەڵا خەرتوم هەبو، بەڵكو خۆشیان بە عەرەب نازانن و هەمو هەوڵێكیان خستە گەر بۆ جیابونەوە، تا لە 9 تەموزی 2011 خەونەكەیان هاتە دی و وڵاتێكی سەربەخۆیان راگەیاند.

كاتێ‌ نەتەوەی سلۆڤاك زەمینەی گونجاوی بۆ دەرەخسێت، یەكسەر بریاری جیابونەوە لە چیك ئەداو لە 31 كانونی یەكەمی 1992 دا ئاڵای سەربەخۆیی خۆی لە پرتسلاڤای پایتەختی هەڵدەكات.
لە دوای هەرسهێنانی بڵۆكی رۆژهەڵات، دەركەوتنی ئاسۆی ئازادی و سەربەستی بۆ وڵاتانی جارانی بەناو سۆسیالیست، وڵاتێكی فرە نەتەوەی وەك یۆگۆسلافیا لە 2006 بە تەواوی هەڵدەوشێتەوە و چەند دەوڵەتێكی سەربەخۆی جیاوازیان لێ دروست دەبێت وەك كرواتیا و بۆزنیا وهیرتسوگ و سلۆڤینیا و دەسەڵاتی صربەكان كەم دەبێتەوە و ئەچێتەوە شوێنی  ئاسایی خۆی.
هەر لە سەرەتای هەرەسهێنانی یەكێتی سۆڤێتەوە لە 1991، نەتەوەكانی ژێر ئەو دەسەڵاتە زەبەلاحە، بە خێرایی هەوڵی جیابونەوەیان دا و وڵاتانی وەك ئازەرباینجان، ئەرمینیا، جۆرجیا،  لیتوانیا و ئۆكرانیا..هتدد واتا هەر 15 كۆمارەكەی سۆڤێتی جاران هەوای ئازادیان هەڵمژی و یەك لە دوای یەك جیابونەوە و دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیانیان راگەیاند.
یان كاتێ‌ كیبیكەكانی كەنەدا كە بە زمانی فەرەنسی قسە دەكەن، هەموو مافێكی سیاسی و فەرهەنگی و كۆمەڵایەتی خۆیان وەك كەنەدیەكانی تر، كە بە زمانی ئینگلیزی قسە دەكەن هەیە،بەڵام ناوبەناو هەوڵی جیابونەوە ئەدەن لە كەنەدا.
یان وڵاتێكی پێشكەوتوی وەك بەلجیكا، كە هیچ كەسێ‌ بیرناكاتەوە كە نەتەوەپەرستی تێدا گەشە بكات، بەڵام بۆ رێگری لەو بۆچونە، زمانی رەسمی جگە لە هۆڵەندی، فەرەنسی و ئەڵمانیشە، لە كاتێكدا كە ئەڵمان كەمتر لە 1% دانیشتوانن و كاتێ‌ مەلیكی ئەو وڵاتە وتار دەخوێنێتەوە، ناچارە بە هەر سێ‌ زمانەكە بیخوێنێتەوە ، بۆ ئەوەی هیچ نەتەوەیەك لەوێ‌ هەست بە كەمی نەكات.
هەر پێش چەند رۆژێك، لە 09/11/2014 دا كەتەلۆنیەكان لە ئیسپانیا، بەرەو سندوقی دەنگدان چون بۆ بریاردان لەسەر سەربەخۆیی وڵاتەكەیان، سەرەرای ئەوەی حكومەتی مەدرید، دانی بە راپرسیەكەدا نەئەنا، بەڵام زیاتر 80% هاوڵاتیانی دەنگدەر، دەنگیان بۆ جیابونەوە دا لە ئیسپانیا.

ئایە رۆحی جیابونەوەی نەتەوەیەك و دروستكردنی دەوڵەتی سەربەخۆ، مافێكی سرۆشتی ئاسایی هەمو نەتەوەكان  نیە؟ ئایە نەتەوە یەكگرتوەكان لە 14/كانونی یەكەمی 1961 وە دانیان نەناوە بە جیابونەوەی میلەتان و دروستكردنی كیانی نەتەوەیی سەربەخۆی خۆیان، مافی چارەنوسی میلەتان لە زوربەی هەر زۆری جارنامە مرۆیەكاندا نەهاتوە؟ بەڵام زوربەی كات نەتەوەی دەسەڵاتدا ئەو مافە ناسلمێنێت و بە ( جیاخواز – زێپەراتست ) ناو دەبەن كە مانایەكی سلبی دەبەخشێت. ئایە كاتێ‌ كەتەلۆنەكان دەیانەوێت لە ئیسپانیا و كیبیكەكان لە كەنەدا و سلۆڤاكیەكان لە چیك و شۆتەكان لە لندن و بۆسنە و كرۆتەكان لە صربەكان و خواروی سودان لە خەرتوم و كورد لە تورك و فارس و عەرەب جیاببنەوە، ئایە داخوازی ئەم نەتەوانە ڕەوا نین؟؟

مافی جیابونەوە و دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆ، مانای پراكتیزەكردنی مافێكی سەرەتایی مرۆڤایەتیە، ئەو مافە ئەبێت بێ‌ سڵەمینەوە بسەلمێنرێت كە هەموو میلەتێك سەربەستە لەوەی كەی و چۆن ئەو مافە بەكار دێنێت، خۆی بریار ئەدات كەی بارودۆخەكە گونجاوە و زەمینەی دروستبونەكە گەیوە و لەبارە.
لە وڵاتانی فرە نەتەوەدا، دەسەڵاتدارانی نەتەوەی باڵادەست ئەتوانن زەمینەیەك لە وڵاتەكەدا دروست بكەن كە هەمو هاوڵاتیان بە سەربەستی و ئازادی و لە ساییەی دەسەڵاتێكی دیموكراتی یەكساندا بژین و هیچ هاوڵاتیەك هەست نەكات كە لە پلەی دوهەمدایە و وڵاتەكە بە هی خۆی نەزانێت، پێویستە هەمو هەولێك بدرێت كە تۆوی خۆشەویستی و رێز لە ناویاندا بچێنرێت، ئەم بارودۆخە، زەمینەیەكی باش بۆ پێكەوەژیانی نەتەوەكان دەرەخسێنێت، بەڵام رۆحی جیابونەوە و دروستكردنی دەوڵەتی نەتەوەی ناكوژێت. خۆشەویستی خاك و نەتەوە ئەبێت ببێت بە هەوێنی رێزگرتن لە مافە دیموكراتیەكانی نەتەوە و كەمە نەتەوەیەكانی ترو قبوڵكردنی رەنگ و دەنگی جیاواز,