ڕێكەوتنامەی شوومی سایكس- بیكۆ
مۆتەكەیەكی مێژوویی بۆ سەر كورد و كوردستان ...
•ڕێكەوتنامەی سایكس -بیكۆ یەكێكە لەو ڕێكەوتنامە گرنگ و كاریگەریانەی لەماوەی 105ساڵی ڕابووردوودا زۆرترین مشتومڕی لەسەر كراوە بەهۆی كاریگەریە نەرێنیەكانیەوە لەسەر خاك و گەلانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تائێستاش كاریگەریەكانی بەردەوامە و بۆتە هۆكاری ناكۆكی لە نێوان وڵاتان و گەلانی ناوچەكەدا.
•جا لەو گەلانەی كە زۆرترین زیانیان پێگەیشتوە و تائێستاش لەسایەی كاریگەریە نەرێنیەكانیەوە دەناڵێنن و خاكەكەشیان بە داگیر و دابەشكراوی ماوەتەوە بریتیە لە نەتەوەی كورد و خاكی كوردستانی گەورە.هەر لەكاتی خۆشیدا ئەم ڕێكەوتنە كاتێك بەندە نهێنیەكانی ئاشكرا كران دوای سەركەوتنی شۆڕشی ئۆكتۆبەری بەلشەویكی ڕوسیاوە لە23/11/ 1917 و دواتریش بڵاوكردنەوەی لە ڕۆژنامەی گاردیانی بەریتانیدا لە 26/11/1917 دا بوە هۆی شەرمەزاركردنی بەریتانیا و توڕەبوونی عەرەبەكان بەهۆی ئەوەی كە لەسەرەوە و بە ئاشكرا بەڵێنی زۆر گەورەیان دابوو بە عەرەبەكان و بەتایبەتیش شەریف كوڕی حسێن بە دامەزراندنی دەوڵەتێكی نەتەوەیی عەرەبی بۆی لەناوچەی سوریای گەورەدا. كوردەكانیشی نیگەران كرد،بەڵام توركەكان دڵخۆش بوون.
•ئەم ڕێكەوتنامەیە ڕێكەوتنامەیەكی نهێنی بوو كە لە 12 مادە پێكهاتوە و لە ئەنجامی گفتوگۆیەكی دوورودرێژەوە دەستی پێكرد لە نێوان نوێنەرانی فەڕەنسا كە لەلایەن دیپلۆماس فرانسوا جۆرج بیكۆ و مارك سایكسی بەریتانیاوە گەڵالەكراو لە ماوەی نێوان 23/11/1915 تا 3/1/1916ی خایاند و دواتریش دوای پەسەندكردنی لەلایەن ڕوسیای قەیسەریەوە بەنوێنەرایەتی سازۆنۆڤ لە نێوان 9-16/5/1916 دا ڕێكەوتنامەكە مۆركرا لەنێوان هەرسێلادا و ئیتالیاش ئاگادار بوو.
•مەبەست و ئامانجی ئەم ڕێكەوتنامەیە كە لەناوەڕاستی گەرمەی جەنگی جیهانی یەكەمدا بەنهێنی ڕێكەوتنی لەسەر كرا بریتی بوو لە:
1.دابەشكردنی ناوچەی مانگی بەپیت((هلال الخصیب)) لەنێوان فەڕەنسا و بەریتانیادا.
2.دیاریكردنی ناوچەی نفوز و دەسەڵات لە ڕۆژئاوای ئاسیا .
3.دابەشكردنی میراتی دەوڵەتی عوسمانی كە باڵادەستبوو لەو ناوچانەدا لە جەنگی جیهانی یەكەمدا.
دوای كۆتایهاتنی جەنگەكە بەسەركەوتنی وڵاتانی هاوپەیمانان كە بەریتانیا و فەڕەنسا و ڕوسیا و ئەمریكا و ئیتالیاو ..هتد ئەندامبوون بەسەر بەرەی تەوەردا((میحوەر))كە ئەڵمانیا و دەوڵەتی عوسمانی و...هتد.ئەندام بوون تیایدا،ودوای كۆنگرەی ئاشتی لە پاریس لەساڵی 1920 بەم شێوەیەی لای خوارەوە خاك و گەلانی ناوچەكەیان لە نێوان خۆیاندا دابەشكرد:
1.بەشی بەریتانیا: فەلەستین و ئوردون و باشووری عێراق و ناوچەیەكی بچوك لە بەندەری حەیفا و عەكا.
2.بەشی فەڕەنسا: باشووری ڕۆژهەڵاتی توركیا و باكوری عێراق و سوریا و لوبنانی ئێستا.
3.بەشی ڕوسیا: ئەرمینیای خۆرئاوا و قوستەنتینیە و تەنگە و گەروەكانی توركیا.
4.بەشی ئیتالیا: باشووری ئەنادۆڵ
5.بەهەمان شێوە ناوچەی فەلەستین لەژێر ئینتیدابی نێودەوڵەتیدا دەبێت.
بەم شێوەیە ناوچەكە بەشەبەش كرا و وەك كێكێكی شیرینی بەتام لەنێوخۆیاندا دابەشیان كرد بەبێ هیچ حسابكردنێك بۆ ئایندە و ڕاوبۆچوونی گەلانی ناوچەكە و دابەشكردنەكەش بەشێوەیەك بوو كە تەنها ڕەچاوی بەرژەوەندیە سیاسی و ئابوریەكانی خۆیانی تیادا كرد و تەنانەت لە نێوان بەریتانیا و فەڕەنساشدا فێڵ و پاشقولیان لەیەكتری گرت.كاتێك كە بەریتانیا لە ساڵی 1918 تەواوی عێراقی داگیركرد لە شاری موصڵ یان ولایەتی موصڵەوە و دوای گەڕان و پشكنین بەدوای نەوتدا كە بۆیان دەركەوت نەوتێكی زۆر هەیە،یەكسەر ئەم ناوچەیەیان لەگەڵ فەڕەنسادا گۆڕیوە و خۆیان كردە خاوەنی ناوچەكە بەهۆی دۆزینەوەی نەوت بۆ مسۆگەركردنی بەرژەوەندیە ئابوریەكانیان. لە نەوت و گەیشتنیان بە دەریا و بەندەرە ئاویەكان.
بەڵام هەموو ئەم دابەشكردن و پیلانانەی فەڕەنسا و بەریتانیا بەتایبەتی دژ بە میراتیەكانی دەوڵەتی عوسمانی لەلایەن شۆڕشی ئازادی و سەربەخۆبوونی توركیاوە كەلەساڵی 1919-1923 دەستیپێكرد لەلایەن كمال ئەتاتوركەوە سەرینەگرت و هەڵوەشایەوە.بەتایبەتی كاتێك ڕێكەوتنامەی ئاشتی پاریس مۆركرا لەساڵی 1920 و دواتریش ڕێكەوتنامەی سیڤەری لێكەوتەوە لە 10/8/1920 كە لەمادەكانی 62 و63 و64دا دانیاننابوو بە پێكهێنانی هەرێمكێك بۆ كوردەكان لە كوردستانی باكوردا و بەهەمان شێوە بۆ ئەرمەنەكانیش. بەڵام ئەتاتورك بەسیاسەت و فێڵبازی و فریودانی بەریتانیا و فەڕەنسا و ئیتالیا و ڕوسیای دوای شۆڕشی ئۆكتۆبەر هەریەكەیان بە بیانوو و فێڵێكەوە توانی ڕێكەوتنامەی لۆزان مۆربكات لە 24 تەموزی 1923دا كە خەونی كورد و ئەرمەنەكانی لەسەر خاكی باوباپیرانیان پوچەڵبكاتەوە كە كەوتبونە چوارچێوەی دەوڵەتی توركیای نوێوە.
بەم شێوەیە هەموو ئەم كەین و بەینە نهێنیانە بەهۆی ڕێكەوتنامەی شوومی سایكس -بیكۆوە هاتە گۆڕێ و تەنهاو تەنها نەتەوەی كورد و خاكی كوردستان دابەشكرایە سەر هەر سێ دەوڵەتی تازە دروستبووی توركیا و عێراق و سوریا و پێشتریش لە ڕێكەوتنامەی چاڵدێرانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و ئێرانیەوە لەساڵی 1514وە كوردستانی گەورە دابەشكراوەتە سەر ئەو دوو دەوڵەتە و بەم شێوەیە كوردستانی باكور لە توركیا و ڕۆژهەڵات لە ئێران و باشوور لە عێراق و ڕۆژئاواش لە سوریادا جێگیركران و ئەوە ماوەی 105 ساڵە كورد و كوردستان بەدەست ئەو ڕێكەوتنامە شومە و ئەو سیاسەتە نامرۆڤانەیەیی بەریتانیا و فەڕەنسای ئەو كات و ئێستاشەوە دەناڵێنن و تائێستا نەبونەتە خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان وەكو گەلانی ناوچەكە لە تورك و فارس و عەرەب .لەمیانەی ئەم ڕێكەوتنامەیەوە بەهەق گەورەترین زوڵم و ناهەقی بەرامبەر كورد كراوە و ماوەی 105ساڵیشی خایاندوە. و گەلانی ناوچەكەش پێكەوە كۆكن لەسەر هەڵوەشاندنەوەی ئەو ڕێكەوتنامەیە و سڕینەوەی سنوورە دەستكردەكان و تەنانەت كاتێك دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و سوریا ((داعش )) توانی بەشێكی گەورە لە وڵاتی سوریا و عێراق داگیربكات ڕایگەیاند ئیدی كۆتایی ڕێكەوتنامەی سایكس -بیكۆی دروستكراوە و ئەوەی بەمەرەكەب لەسەر كاغەز كێشراوە ئێمە بەخوێن دەیسڕینەوە و ئیمپراتۆریەتی ئیسلامی ڕادەگەیەنین. خۆشبەختانە ئەوە هێزە تیرۆریست و تۆقێنەرەش كۆتایی پێهات و كوردیش ڕۆڵی گرنگی هەبوو لە لەناوبردن و كۆتایپێهێنانی.
بۆیە لە یادی 105 ساڵەی واژۆكردنی ئەو ڕێكەوتنە شوومەدا .مافی نەتەوەی كوردیشە لەسەر خاك و ئاوی مێژینەی خۆی دەوڵەتی سەربەخۆی ڕایبگەیەنێت و وەك مافێكی سەرەتای و سروشتی خۆی و هەقیشە كە هەردوو دەوڵەتی بەریتانیا و فەڕەنساش كە داڕێژەری ڕێكەوتنەكەن دان بە زوڵم و ستەمی خۆیان بنێن دژ بەكورد و كوردستان وهەرچی هەوڵی خۆیان هەیە بیخەنە گەڕ لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بۆ پشتیوانی و پشتگیری بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی گەلی كورد لەهەر چوار پارچەكەی كوردستاندا بۆ ئەوەی بگەنە مافی چارەنوسی خۆیان و تەنانەت پێكەوەنان و ڕاگەیاندنی دەوڵەتی نەتەوەیی خۆشیان كە خۆشبەختانەش ئێستا دوو پارچەی باشوور و ڕۆژئاوا بونەتە دیفاكتۆ و حوكمڕانی كوردیان تیادا خەمڵیوە و ماوەتەوە بەشەكانی باكور و ڕۆژهەڵات كە گەرەكە ئەوانیش بە پشتیوانی نێودەوڵەتی ڕزگاربكرێن و ڕێگەنەدەن بە سیاسەتە شۆڤێنیەكانی ئێران و توركیا تاسەر گەلی كورد بێبەش بكەن لەمافەكانیان.بەوهیوایەی ئەو خواست و ئاواتە لە مێژینەی گەلەكەمان بەزووترین كات و لەسەدەی بیست و یەكەمدا بێتە دی.