بەشی یەكەم
كورد لە قۆناغی پەرینەوەی جیهانیدا
بەرامان لە سیما و رواڵەتی دیاردە و رووداوەكان، كۆمەڵە تابلۆیەك دەردەكەون، وێنە گشتیەكەی واقعی ئەم سەردەمە دەنەقشێنن. تەواوی ئاماژە و بۆچونەكان لە سەر ئەو راستیە رادەوەستن، كە لە ئەمرۆدا مرۆڤایەتی بە گشتی لە قۆناغی پەرینەوەدایە بۆ سەردەم و دۆخێكی جیاواز، لەوەی لەئێستا و رابردوودا باو بووە. لە ئایندەیەكی زۆر نزیكدا گۆڕانی جەوهەری لە تەواوی پایەكانی ژیانی ئابوری، هزر، زانست و تەكنۆلۆژیا، سیاسی، كەلتوری، ....هتد، بەرجەستە دەبێت. شۆررشی پیشەسازی، كە لە ئەمرۆدا لە قۆناغی چوارەمی تەمەنیدایە، داهێنانەكانی، بە شێوەیەك گەورە و سەرنج راكێشە تەواوی مرۆڤایەتی توشی شۆك و سەرلێشێوان دەكات. لە بواری سیاسەتی نێودەوڵەتیدا سیمای كۆتای جیهانی تاك جەمسەری ئەمریكا بە تەواوەتی دەركەوتووە، مرۆڤایەتی زۆر بە خێرایی هەناگاو بەرەو بونیادنانی جیهانێكی نوێی فرە جەمسەری یان دوو جەمسەریەكی نوێ دەنات. بەواتە ئەم دۆخە قەیراناوی و پڕ لە نەهامەتیەی ئێمەی كورد تێیخەزێنراوین هۆكارەكەی تەنیا لۆكاڵی و ناوخۆی نیە، بەڵكو رەهەندێكی جیهانی هەیە. لە گەڵ ئەم راستیەشدا من بۆخۆم پێموایە پشكی شێری ئەم قەیران و كێشانە لە ئەستۆی توێژی سیاسی و سەركردەكانی كورد و تا ئاستێكیش توێژی روناكبیران و ئەهلی قەڵەم و رۆشنبیری كوردایە.
قۆناغی پەرینەوە لە گەڵ ئەوەی كات و ساتێكی كاتیە، بەڵام هەڵگری كۆمەڵێك خاسیەتی زۆر ناجۆر و ناداپەروەر و نا رێكە. لەم قۆناغەدا گەندەڵی، فەوزا، نابوتی، نادادی، هیچوپوچی.. هتد، بەرگی سیستماتیك لە بەر دەكەن. لە مەر ئەم قۆناغە بیرمەندی گەورەی كەنەدی (ئالان دۆنیۆ) لە كتێبی سیستمی هیچوپوچیدا باس لەوە دەكات، كە چۆن لە ئەمرۆدا هیچوپوچی دەبێتە سیستم و لە تەواوی كایەكانی سیاسی و روناكبیری و كەلتوری...هتد، بەرجەستە دەبێت. كەسانی هیچوپوچ و بودەڵە لە تەواوی بوارەكانی ژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابوری و كەلتوری.. هتد، دەگەنە لوتكەی دەسەڵاتەكان و دواتریش لە لوتكەی دەسەڵات و فەرمانرەوایانەوە كۆمەڵێك كەسانی هیچوپوچ لە دەوروبەری خۆیان كۆدەكەنەوە تا قۆناغ بە قۆناغ سیستمەكە بە تەواوەتی هیچوپوچ دەكەن.
لە رۆمانی (سەردەمی كەمتیار)دا رۆماننوس و دادوەری میسری (ئەشرەف عەشماوی) ئەم دۆخەی ئەمرۆ بە دارستانێك دەشبوهێنێت، كە كەمتیار فەرمانرەوای دەكات و باڵا دەستە و میزاجی ئەو كۆمەڵگا دەبات بەرێوە.
لە ئەمرۆدا هیچوپوچی وەك سیستەم لە تەواوی جومگەكانی ژیاندا خۆی نمایش دەكات. لە هەرە دیاردەو روداوە سەیر و سەمەرەكانی ئەم سیستمە ئەوەیە خیانەت و خۆفرۆشی زۆر بە ئاسانی دەكرێتە گەمەی سیاسی، بگرە زۆر بە بێ روانە دەكرێتە نیشتمان پەروەری و بەرگی مۆراڵی سیاسی لە بەر دەكرێت. بەها كۆمەڵایەتیە پیرۆز و باڵاكان، نەرێتە كۆمەڵایەتیەكان دەكرێنە دیاردەی كۆنەپەرستی و هێمای دواكەوتن، هەموو بەها نیشتمانی و نەتەوەیەكان لە سەر راخەری كاڵفامیدا بەئاهەنگ و خۆشی بەرەو مەرگ و سرینەوە دەبرێن. شكست دەكرێتە گەمەی سیاسی و كاڵفامی و هیچوپوچی دەبێتە پێوەری چونە پێشەوەی تاكە خۆپەرست و بودەڵەكان. لە پرۆسەی گەیشتن بە دەسەڵات و ژیانی رەفاهیەتدا، خەریكە كۆمەڵگا باوەر پێدێنن، كە دزی و راوروت و بێ مۆراڵی كارێكی زانایانە و عاقڵانەیە، ئەوە نەزان كاڵ فامەكانە، كە لە ژێر پەردەی ئاكار و رەوشت بەرزی و پاكیدا خۆیان شاردوەتەوەو ناتوانن سود لەو هەلانە وەرگرن، كە دێتە پێشیان و بۆیان دەرەخسێت دزی و گەندەڵی بكەن و نایكەن.
لە پرۆسەی گشتاندنی گەندەڵی و دامەزراندنی سیستمێكی سیاسی نا رەشیددا، توێژێك لە كەسانی هیچوپوچ و بودەڵە پێكەوە بناغەی سیستمێكی هیچوپوچ دادەنێن، تا دەگاتە ئەو ئاستەی جگە لە كەسانی هاوشێوەی خۆیان هیچ كەسێكیتر ناتوانێت بازنەی دەسەڵات و كار و چالاكی سیاسی، ئابوری، كەلتوری ببرێت و بچێتە ناو بازنەی دەسەڵات و فەرمانرەوای و ئیدارەوە، لێرەوە ئەم سیستمە هیچوپوچە دادەمەزرێت، كە ئالان دۆنیۆ باسی لێوە دەكات.
لە دۆخێكدا عەقڵ و مەعریفە و هەڵوێست ببێتە هێمای كاڵفامی و تێنەگەیشتن لە یاسا و رێساكانی چونە پێشەوە و رۆڵگێران لە پێشخستنی كۆمەڵگا، كەسانی كاڵفام و نەزان و بودەڵە بە پاڵپشتی دەسەڵاتێكی هیچوپوچ دەبنە پارسەنگی دەسەڵات و پایەی بەردەوامبونی سیستمی هیچوپوچی. كاتێك، كە میللەت بەم واقعە رازی دەبێت و مل بۆ سیاسەتی فەرمانرەوای ملكەچ دەكات، كەشتی ژیانی گشتی بەرەو نەهامەتی و ویرانبوون دەچێت. میللەتی دواكەوتوو لە پێناو پارێزگاریكردن لە ژیانی كولەمەرگی و خۆلادان لە گورز و سزاكانی دەسەڵات، بەشدار دەبێت لە گوناهی مانەوەی دەسەڵاتی قەرەقوشی و سیستمی دیكتاتۆری و بەردەوامبوونی زوڵم و نادادپەروەری.
میللەتی مێگەل و ملكەچ لە پرۆسەی گەران بەدوای فریادرەسدا مێژووی چەوسانەوەی خۆی دووبارە دەكاتەوە. لەم پرۆسەیەدا كار لە سەر خوڵقاندنی كارێزما لە سەردەمێكدا دەكات، كە شەرعیەتی كارێزمای نەماوە و بەسەرچوە. هونەری خوڵقاندنی سەرۆك وەك خوداوەند و قبوڵكردنی سیستمی میراتی سیاسی و ملكەچكردن و بوون بە كۆیلەی ئارەزومەندانە تاك لە مرۆڤبوون دادەماڵێت. لە راستیدا ئەمە گرێ كوێرەی قەیرانەكانی كۆمەڵگای كوردیە لە ئەمرۆدا.