لە تەواوی مێژووی خەبات و شۆرشەكانی كوردا زۆر ئەستەمە سەركردەیەك بدۆزیتەوە، كە لای تەواوی یان زۆرینەی رەهای خەڵك جیگای متمانە و باوەر بێت و وەك سەرۆك و كارێزما تەماشای كرابێت، بە درێژای مێژوو سەركردە كوردەكان هەر یەكەیان لە ناوچەیەكی جوگرافی سنورداردا كاریگەر و سەنگیان هەبووە، زیاتر وەك ئەمیری شەڕ و سەركردەی لۆكاڵی لە لایەن هێزە دەرەكیەكانەوە تەماشا كراون. ئەم واقعە وایكردوە نیشتمانی هەر سەركردەیەك بۆخی ناوچەیەكی جوگرافی سنوردار بێت و حزب و حكومەت و دەسەڵاتەكەی تیادا حەشار دابێت. بەوەی حزب بە بەردەوامی پەیژەی سەركەوتنی كەسایەتیەكان بووە بۆ پێگەی سەركردایەتی و شورای پاراستنی بووە لە هەر هێرش و رەخنەیەك، كە كرابێتە سەری، هاوكات ئامرازێكی سەرەكی و بەهێز بووە بۆ مانەوەی لە سەر كورسی دەسەڵات بۆ ماوەیەكی دوور و درێژ و گواستنەوەی پۆست و پلەی سەركردەی وەك میرات لە خۆیەوە بۆ كورەكانی. هەر ئەمەیش هۆی سەرەكی ئەوەیە، كە تا ئەمرۆ رێز و گرنگی حزب لە كوردستاندا لە سەروی حكومەت و نیشتمان و میللەتەوە بێت.
زیادەرۆی لە پیاهەڵدان و قەبەكردنی سەرۆك تا ئاستی پیرۆزكردن و بە ئەفسانەكردنی بە شێوەیەك، كە لە گەڵ عەقڵ و لۆجیكدا تەواو پارادۆكس و نەگونجاو بێت، بەردەوام بوون لە سەر ئەو خەیاڵ و باوەرەی، كە كارێزما یان سەرۆك بۆ رزگاربوون لە دۆخی قەیراناوی تەنیا هەلە، ئەو زەمینە و باوەرەی خوڵقاندوە، بە بێ دەركەوتنی كارێزما و سەرۆكێكی لێهاتوو و مەزن و فریادرەس هەموو گۆڕانكاریەك ئەستەم بێت، ئەم دنیابینیە ناتەندروستە گرێكوێرەی هەموو هەوڵێكی جەماوەریە بۆ رزگابوون لەو قەیران و تەنگەژە سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و كەلتوریەیە، كە لە ئەمرۆدا تەواوی شادەمار و جومگەكانی فەرمانرەوای كوردی گرتوەتەوە، هاوشان هۆی سەرەكی ئیفلیجبوون و شكستی هەموو پرۆسەیەكی ریفۆرمخوازی كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابوریشە.
جێگیركردنی ئەو باوەرەی، كە بە بێ دەركەوتنی كارێزما و سەركردەیەك، كە ریشاڵێكی خانەوادەی خێڵەكی یان سیاسی هەبێت و بە شەرعیەتی شۆرشگێری گۆشكرابێت، بناغەی قەیرانی سیاسی كوردیە. پیاوانی سەرۆك بە تایبەتی لە توێژی روناكبیران كار لە سەر نەقشاندنی سەرۆك و سیاسەتەكانی بەشێوەیەك دەكەن، كەس جورئەتی رەخنەكردنیان نەكات و لە پایەی پیرۆزیدا جێگیری دەكەن. پیرۆزكردنی سەرۆك و سیاسەت و گفت و لێدوانەكانی لە واقعی سیاسی وڵاتانی دواكەوتوو بە رێگای پۆپۆلیستی و سەپاندنی ئەجندای فاشیزم بەرجەستە دەبێت.
پرسی پۆپۆلیستی لە كوردسنان، لە ئەمرۆدا بوەتە پایەیەكی سەرەكی دروستكردنی سەرۆك و دەسەڵاتی تاكرەوی، نەخۆشیەكی كوشندەیە و سەرچاوەی سەرەكی خوڵقاندنی سەرۆكی لاواز و بێ هەیبەتە. هاوكات بەردی بناغەی دامەزراندنی سیستمێكی سیاسی تاكرەو و فەرمانرەوایەكی بودەڵە و هیچ و پوچە.
قەبەكردن و ئاڵۆزكردنی كێشە و قەیرانەكان لە لایەن سەرۆك و دارو دەستەكەیەوە، یەكێك لە سیاسەتە باوەكانی دەسەڵاتە تاكرەوەكانە، ئامانجی راستەقینە لەم سیاسەتە ئەوەیە، كە بە جەماوەری رابگەیەنێت، تەنیا ئەم توانای رابەرایەتی و چارەسەركردنی قەیران و كێشەكانی وڵاتی هەیە و ئەوانیتر بە گشتی كەسانی گەندەڵ و كەم ئەزمون و كەم شارەزان، بۆیە پێویستە جەماوەر بێ دوو دڵی و گومانكردن رازیبن بە رابەرایەتی ئەم و كوێرانە گوێرایەڵی بریار و پەیامەكانی ببن و سیاسەتەكانی بە پیرۆزی وەرگرن.
پرسی دروستكردنی كارێزما لە پرۆسەی سیاسی كوردیدا ریشاڵێكی مێژوی هەیە، لە هاوشانی بوونی زەمینەیەكی كۆمەڵایەتی وسایكۆلۆجی تایبەت بەهۆی دواكەوتوی عەقڵی سیاسی كۆمەڵگاوە، هاوكات خواستێكی داگیركەرانیشە لە پێناو هێشتنەوەی ئەم كۆمەڵگایە لە بارودۆخێكی دواكەوتو و رەوشێكی نەزانی گشتیدا.
شەرعیەتی كارێزمای و شۆرشگێری لە ئەمرۆدا بۆ میللەتی كورد بونەتە گرفتێكی زۆر گەورە و تەواوی پرۆسەی سیاسی كوردی توشی ئیفلیجبوون و گەندەڵی كردوە. شەرعیەتی كارێزمای و سەرۆكی مێژووی و مەزن، دەكرێتە چەكێك بۆ بەتاڵكردنەوەی پرنسیپی ئاڵوگۆڕی ئاشتیانەی دەسەڵات لە ناو حزب و حكومەتیشدا.
بە شێوەیەكی گشتی كورد لە پرسی كارێزمادا دوو گرفتی گەورەی هەیە: یەكێكیان ئەوەیە بەدرێژای مێژووی سیاسی و شۆرش و تێكۆشانی بۆ رزگاری نەتەوەی و نیشتمانی، سەركردەیەك نەخوڵقاوە، كە ئیجماعێكی گشتی لە سەر بێت. ئەمە جگە لە سروشتی كارێزما، كە من پێموایە لە ئەزمونی گەلانی رزگاریخوازدا دوو جۆریان هەیە، كە لەواقعی مێژوویدا وەك كورد نەمان بووە. ئەم دوو جۆرە، جۆری ماندێلا و غاندی، جۆری دووەمیش كاسترۆ و هاوشێوەكانیەتی. لە جۆری یەكەمدا كارێزما گیانی مرۆڤدۆستی لە بەر دەكات و ئاسودەی و سەركەوتنی میللەتەكەی دەكاتە ئامانج. هەر ئەمەیش هۆی سەرەكی ئەوەیە لە دوای سەركەوتی شۆرش و راپەرین ماندێلە تەنیا بۆ ماوەیەكی كورت دەسەڵات دەگرێتە دەست و بریار دەدات لە بازنەی سەرۆكایەتی دووركەوێتەوەو پرنسیپی ئاڵوگۆری ئاشتیانەی دەسەڵات دەكاتە بنەمای پرۆسەی سیاسی لە وڵاتەكەیدا، بەڵام وەك جۆری دووەم، كە نمونەی ڤیدڵ كاسترۆیە، ئەم فۆرمە لەسەركردە لە گەڵ ئەوەی بە درێژایی ماوەی خەبات و تێكۆشانی تا گەیشتنی بە دەسەڵات هەڵگر ی دەیان دروشمی شۆرشگێری و مرۆڤدۆستیە و پارێزەری بەرژەوەندی و ئامانج و خەونەكانی رزگاری میللەتەكەی و دابینكردنی ژیانێكی ئاسودە و پڕ لە خۆشگوزەرانیە بۆ گەلەكەی ، دوای سەركەوتنی شۆرش بۆ هەتا هەتایە و تا دوا هەناسەی لە سەر كورسی دەسەڵاتی وڵات دەمێنێتەوە، بگرە دوای خۆیشی كاری بۆ جێگیركردنی براكەی لە پۆستی سەرۆك كۆماری وڵاتی كوبا كرد. لە فۆرمی دووەمدا بە هیچ شێوەیەك سەرۆك بە ئەنجامدانی ئاڵوگۆری ئاشتیانەی دەسەڵات رازی نابێت. ئەم پرنسیپە بە نادادپەروەری و نارەوا دەبینێت و خۆی بەوە دەبینێت، لە بەر ئەوەی رابەرایەتی شۆرشی كردوە دەبێت هەتا لە ژیاندا مابێت سەرۆك و رابەر بێت و دوای خۆیشی دەسەڵات و فەرمانرەوای بە میراتی بۆ كورەكانی جێبهێڵێت. ئەم جۆرەی دووەم، كە لە زۆربەی وڵاتانی جیهانی سێیەم بوەتە نەرێت و كاری پێدەكرێت، سەرۆك بە سەركەوتنی شۆرش و جێگیربونی لە سەر كورسی رابەرایەتی قۆناغ بە قۆناغ توێژێك لە كەسانی هەلپەرست و كۆیلە لە خۆی نزیك دەكاتەوە، ئەم توێژەیش رۆڵیان هەیە لە چاندنی ئەو باوەرەی، كە سەرۆك لە ناو وڵاتدا هیچ بەدیلێكی نیە و عەقڵ و دڵ و دنیابینی لە سەروی مرۆڤ و میللەتەوەیە، بۆیە نەك هەر پێویستە تا مردن لە كۆشكدا بمێنێتەوە، بەڵكو دوای خۆیشی پێویستە پۆستی سەرۆكایەتی بۆ كورەكەی بێت، چونكە ئەمیش بە میراتی مرۆڤێكی مەزن و لێهاتوە و لە رەگەزی نوبلایە. لە واقعدا ئێمە هیچ جۆرێك لەو كارێزمایانەمان نەبووە. لە ئەزمونی شۆرشی نەتەوەیماندا لانیكەم هەردوو جۆرەكە ئیجماعی جەماوەریان لە سەر نەبووە.
لە مێژوی بزاوتی رزگاریخوازی كوردا سەدان سەركردە و تێكۆشەری ناودار دروستبوون، زۆرینەی رەهای ئەو سەركردە و تێكۆشەرانە هەڵگری پارادۆكسێك لە بیر و دنیابین و باوەر بوونە. بە نمونە خوێندنەوە بۆ هەقیقەتی كەسایەتی شێخ مەحمودی مەلیك دوو بۆچونی تەواو جیاواز و پێچەوانە هەیە، بۆچونێك لایەنگران و روناكبیرانی نزیك لە شێخ و ئەوانەی مێژوو بە شێوەیەكی كلاسیكی باو دەنوسنەوە وێنەیەكی زۆر جوان و پیرۆزی شێخ دەكەن، هاوكات بۆچونێكیش پێچەوانەی ئەم رەوتە، كە بەزۆری لە توێژی روناكبیرانی ئۆپۆزسیۆنن و زۆرجار باجی نارەزای و یاخیبونیان لە دەسەڵات زۆر بە قورسی داوە، ئەم توێژە لە دەرەوەی بازنەی دەسەڵات و فەرمانرەوای دەبن، مێژوو بە تیۆری رەخنە دەنوسنەوە، لە ئەزمونی كوردیدا ئەم توێژە هەوڵیانداوە راستیەكان لە هەڵسوكەوتی شێخ خۆیەوە وەرگرن، بە نمونەی جەمیل سائب و ئەحمەد خواجە و حەمدی شاعیر و چەندینی تر.
پرسێكیتری قەیرانی كارێزما لە پرۆسەی سیاسی كوردیدا ئەویە، كە كارێزما لە كات و جێگای پێویستی خۆیدا ناخوڵقێت. لە سەردەمێكدا میللەتی كورد خەون بە دروستبونی كارێزماوە دەبینێت، مۆدێلی سەركردەی كارێزمای لە هیچ شوێنێكی ئەم جیهانەدا بوونی نەماوە، بەواتە بوەتە كارتێكی سیاسی بەسەرچو و بێ كاریگەر و بوونی بوەتە ئاماژەی دواكەوتوی و كاڵفامی ئەو گەلانەی پەیرەوی دەكەن. ئەمە جگە لەوەی، كە روناكبیرانی كورد پێش خەڵكی سادە هیچ كاتێك نەیانتوانیوە هەڵسەنگاندنێكی تەندروست بۆ خاسیەتەكان و سروشتی سەركردە بكەن و خوێندنەوەی تەندروست بۆ خاسیەتەكانی كارێزما بكەن و بەراوردێكی عاقڵانە و زانستی بۆ ئەم جیاكاریە بكەن، بۆیە لە راستیدا ئەوەی لە ئەزمونی شۆرش و سەركردایەتی كوردا خوڵقاوە زۆر بەدەگمەن كەسایەتیەك هەڵكەوتوە، كە خاسیەتی كارێزمای راستەقینەی تیادا دەركەوێت.