گەلانی وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی  بەگشتی و ئەم هەرێمە لاوازەی كوردیش بە تایبەتی، لە هەموو جیهان زیاتر گوزارشتەكانی دیموكراسی و مافی مرۆڤ و دادپەروەری و یەكسانی ... هتد، رۆژانە بەركاردێنن، تا وایلێهاتوە تەواوی ئەم گوزارشت و باسانە لای خەڵكی عەوام بسوێت و هیچ سەدا و كاریگەریەكی نەمێنێت. لەمەر ئفلیجكردنی پرنسیپی ئاڵوگۆری ئاشتیانەی دەسەڵات و بەرجەستەبوونی میراتی سیاسی لە پرۆسەی سیاسی كوردیدا، ئەم پرسە بە شێوەیەك تەشەنەی كردوە خەریكە دەبێت بە نەرێت. لە تەواوی وڵاتانی دواكەوتوو بە تایبەتی وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی سەرۆك تەنیا بە مردن دەستبەرداری كورسی دەسەڵاتەكەی دەبێت، ئەم ماریفەتە زۆر بە چڕی پەریوەتەوە ناو سیستمی سیاسی كوردیەوە. تەشنەكردنی ئەم نەخۆشیە و بێكەڵككردنی دیموكراسی و پەیرەونەكردنی پرنسیپی ئاڵوگۆری ئاشتیانەی دەسەڵات لای كورد ئەوەندە رۆچووەتە ناو جەستەی سیاسی و كۆمەڵایەتیەوە بووە بە گەرگەری و چارەسەری بە پرۆسەی ریفۆرمخوازی زۆر ئەستەم بووە. ئەم نەخۆشیە وەك ڤایرۆسێكی كوشندە بە تەواوەتی تێكەڵ بە شادەمارە ژیاریەكانی كۆمەڵگای كوردی بوەتەوەو بازنەی حكومەت و دەسەڵاتداریشی رەتكردوە، تەواوی رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی و راگەیاندنەكان بە ئازاد و ئۆپۆزسیۆنەوە بونەتە موڵكی كەسێتی و خێزانی وەك شمەك سەودا و مامەڵەی پێوە دەكرێت. پرسی ئاڵوگۆری دەسەڵات و ئیدارە لەم رێكخراوانەیش تەواو ئیفلیجكراوە. ئەم دیاردەیە بە بەرنامە كاری لەسەر دەكرێت و ئامانج تیایدا بەنەرێتكردنی میراتی سیاسیە لەم وڵاتەی ئێمە. 

حزبی كوردی بە گشتی بونەتە موڵكی تایبەتی خێزان و بنەماڵەكان. تەواوی حزبە كوردیەكان سروشتی دوكانی سیاسیان وەرگرتوە، خاوەنەكانیان زۆر بە روونی دیارن. لەم وڵاتەی ئێمەدا حزب هەیە زیاتر لە نیوسەدەیە لە لایەن باوك و كور و نەوەكەیانەوە بەرێوە دەبرێت، دەسەڵاتی حزبی پشتاوپشت دەگوازرێتەوە، تەنانەت حزبە شۆسیال دیموكرات و پێشكەوتوخوازەكانیش بونەتە دوكانی سیاسی و هەمان سروشت و خوی ئەویان گرتووە. لەم بوارەدا روناكبیرانی حزب و هەلپەرست و كاسەلێسەكانی ناو نوخبەی روناكبیریش زۆر بێشەرمانە كەوتونەتە بەرگریكردن لەم فۆرمە و بە مۆدێلێكی زۆر گونجاوی دەسەڵاتی سیاسی و فەرمانرەوای بۆ واقعی كوردی نمایشی دەكەن.

دەسەڵات لای سەرۆك و دارودەستەكەی زۆر لە نیشتمان و میللەت و ئایندەی نەوەكانیش گرنگترە، سەرۆك زۆر لە پیرۆزیەكانی نیشتمان و نەتەوەو گەل پیرۆزترە، بۆیە رێگا نادرێت هیچ كەس و دەنگێك بە راستگۆی و بێ نەقشاندن قسە لە سەر سەرۆك بكات و باسی خراپەكاری و هەڵەو شكستەكانی بكات.

پرۆسەی پەیرەوكردنی پرنسیپی ئاڵوگۆركردنی ئاشتیانەی دەسەڵات، كە لە واقعدا بازنەیەكی وونە لە پرۆسەی دیموكراسی و سەرچاوەی سەرەكی قەیران و كێشەكانی ئەمرۆی دەسەڵاتی سیاسی كوردیە، دروستبوون و خوڵقانی وەك كێشە و گرفت دەرئەنجامی كەڵەكەبونێكی مێژووی دواكەوتن و كەم وشیاری كۆمەڵگای كوردیە، بەواتە دیاردەیەكی نوێ نیە و واقعی سیاسی ئەمرۆ ئەم قۆناغەی خوڵقاندبێت.  

باوەر نەبوون بە ئاڵوگۆری ئاشتیانەی دەسەڵات یەكێك لە گرێ دەرونی و ناعەقڵانیەكانی سەركردەی سیاسی كوردیە، بەڵام یەكێك لە هۆكارە هەرە دیارەكانی بەردەوامبوونی كورتبینی و ناوشياری میللەتی كوردیە.

سەركردەی كورد تەنیا بە گەیشتنی بە كورسی دەسەڵات هەموو رابردوی خۆی لە بیر دەكات و خۆی لە پلە و پایەی خوداوەندادا دەبینێت، زۆر بە خێرایی دەكەوێتە لێدان و پاكتاوكردنی هەموو ئەوانەی دان بە رابەرایەتی و مەزنی ئەمدا نانێن و كۆیلایەتی و ملكەچی بۆ ئەم قبوڵ ناكەن. هەر ئەمەیش هۆی سەرەكی شەڕ و ململانێی نێوان سەركردە سیاسیەكان و لە مەودایەكی دوورتریشدا هۆی سەرەكی بەرپابوونی شەڕی ناوخۆ و شەڕی برا كوژیە. ئەم سروشت و واقعە لە پرۆسەی دروستبونی سەركردەی كوردا مێژوویەكی دوور و درێژی هەیە. سەركردەی سیاسی كوردی بە گەیشتنی بە كورسی دەسەڵات زۆر بە خێرایی لە رابردوی خۆی دادەبرێت، وەك ئەوەی ئەو رابردوە تەنیا سیناریۆیەكی كاتی بوبێت و بەشێك بێت لە تەكتیكی سیاسی بۆ گەیشتن بە كورسی دەسەڵات. لە پرۆسەی خۆجێگیركردندا، سەرۆك لە پێناو مانەوەی لە سەر كورسی دەسەڵات چەند هەنگاوێكی گرنگ دەنێت، لەونە:

_ پێشێلكردن و پەراوێزخستنی هەموو یاسا و رێسا و پەیروێكی ناوخۆی حكومی یان حزبی و دارشتنی كۆمەڵێك رێنمای، كە بە واقعی هێزی لە یاسا زیاترە و لە سەروی پەیرەوی ناوخۆ و دەستوری حكومەت یان حزبدایە. بۆ بەهێزكردنی پێگەی سیاسی و فەرمانرەوای خۆی لە دوا قۆناغەكانی باڵادەستبونیدا كار لە سەر دارشتنی كۆمەڵە یاسایەكی تایبەتیش دەكات.

_ كورتكردنەوەی پرۆسەی دیموكراسی لە كۆمەڵێك دروشم و گوتار و بانگەشەی سیاسیدا. بەتاڵكردنەوەی لە هەموو مانا و تێگەیشتنێكی راستەقینەی خۆی. دیموكراسی و ئاڵوگۆری ئاشتیانەی دەسەڵات لە سیناریۆیەكی گاڵتەجاریدا لە سەر شانۆی تەفرەدانی رای گشتی نمایش دەكرێت.

_ پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ و پەیرەوكردنی سیاسەتی ملكەچپێكردن و شكاندنی شكۆی تاك. لەم پرۆسەیەدا سەرەتا بەوە دەست پێدەكات، كە كار لە سەر باڵادەستكردنی توێژێك لە كەسانی بودەڵە و كەم مۆراڵ و بێ ئەرزش بكات.

_ گرنگیدان بە هێزی چەكدار و دەزگاكانی ئاسایش و هەواڵگری بەكارهێنانیان بۆ چەوسانەوەوی خەڵك و شكاندنی شكۆی كەسانی نارازی و یاخی لە دەسەڵات و بریارەكانی سەرۆك.

_ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی كارتۆنی و تەزویركردن، بە مەبەستی چەواشەكردنی رای گشتی وڵاتان و رێكخراوە مرۆڤدۆستەكانی جیهان.

_ لاوازكردن و ئیفلیجكردنی حزب و رێكخراوە ئۆپۆزسیۆنەكان و رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی و میدیای ئازاد و سەربەخۆ.

_ كاركردن لە سەر گەوجاندنی خەڵك و كرینی ولای توێژێك لە روناكبیرانی دەربار لە پێناو شێواندنی راستیەكان.

_ زیادكردنی شەپۆلەكانی توندوتیژی و ئەشكەنجەدان و چەوسانەوە بە بەرنامە و قۆناغ بە قۆناغ. 

كورد قوربانی دواكەوتی عەقڵ و هزری خۆیەتی

لەم سیاسەتەدا كورتبینی و ناوشیاری و كاڵفامی میللەت هاوكار و هۆی سەرەكی سەركەوتنی سەرۆكە لە سەپاندنی خۆی و سیستمە دیكتاتۆریە زۆرداریەكەی. واقعی كۆمەڵایەتی كوردی بە درێژای مێژوو باجی كاڵفامی و نەزانی خۆی داوە، بۆیە راستیەكە ئەوەیە، كە ئێمەی كورد قوربانی دواكەوتی عەقڵ و هزری خۆمانین. 

ریشاڵێكی ئەم قەیرانە دەگەرێتەوە بۆ سروشت و تەركیبەی كۆمەڵایەتی كۆمەڵگای كوردی و عەقڵیەتی ئیدارەدانی خێڵەكیانە و تاكرەوانەی فەرمانرەوای لە سەردەمی شۆرش و دوای شۆرشیشدا. فەرمانرەوای بە عقڵیەتی ئاغا و دەرەبەگایەتی سروشتی هەقیقی فەرمانرەوای ئەمرۆی سەركردایەتی سیاسی كوردە. لە واقعدا لە گەڵ ئەوەی كۆمەڵگای كوردی قۆناغی دەرەبەگایەتی رەتكردوە، بەڵام بە هۆی دواكەوتوی لە بواری هزر و كەمی وشیاری سیاسی تا ئەمرۆ عەقڵیەتی خێڵەكی فەرمانرەوای دەكات، هەر ئەمەیش هۆی سەرەكی ئەوەیە تا ئەمرۆ سیاسەتمەدارانی كورد كار لە سەر هێشتنەوەی كۆمەڵگا لە دۆخی دواكەوتووی و مانەوەو پارێزگاریكردن لە سروشتی خێڵەكیانە دەكەن و هانی خەڵك دەدەن بۆ گەرانەوە بۆ پەیوەستبوون بە ماریفەت و مۆراڵی خێڵەكی. ئەم واقع و سروشتە لە پرۆسەی سیاسی كوردیدا هاوشێوەی واقعی سیاسی وڵاتە كۆمەنیستەكانە لە دوای روخانی سیستمی كۆمەنیستی. لە ئەمرۆدا زۆرینەی رەهای ئەم وڵاتانە لە گەڵ ئەوەی سیستمێكی سیاسی و ئابوری جیاوازیان هەیە، بەڵام بەوەی سەركردەكانیان بە زۆری هەمان سەركردەو تێكۆشەرەكانی قۆناغی كۆمەنیزمە و هاوكات كۆمەڵگاكانیشیان نەیان توانیوە ماریفەت و عەقڵیەتی بەریوەبردنی مۆدێلی ستالینی ببرن. هەر ئەمەیش هۆی سەرەكی ئەوەیە، كە تەواوی پرۆسەی ئابوری و سیاسی ئەم وڵاتانە لە دۆخی قەیراناویدان و ناتوانن بونیادی هیچ پرۆژەیەكی ریفۆرمخوازی راستەقینە بنێن. سروشتی فەرمانرەوایان هەڵگری پاردۆكسێكە تەوای فاكتەرەكانی پێشكەوتن و گەشەكردنی توشی ئیفلیجی كردوە.

ئەم پارادۆكسە لە ئەزمونی فەرمانرەوای ئێمەدا هۆی سەرەكی ئیفلیجكردنی پرۆسەی سیاسی و هەموو هەوڵ و پرۆژەكانی ریفۆرمخوازیە.