ئەو ناوچەیەی ئێمەی تێدا دەژین و ئەو عێراقەی ئێستا ، گریکەکان ناویان نابوو «میسۆپۆتامیا-وڵاتی نێوان دوو ڕووبار» ، 2400 ساڵ پێش زاین یەکەم ئیمپڕاتۆریەتی ئەکەدی لێدامەزرا کە هەموو شارە سۆمەریەکانی بەخۆوە گرت ، دوای ئەویش ئیمپڕاتۆریەتی بابلی و ئاشوریەکان دەسەڵاتیان گرتەدەست ، پاشان ناوچەکە لەبەردەم ڕۆمان و فارسەکان کراوە بوون و روخان ، ئەم ئیمپڕاتۆرانە  هەموویان ڕۆلیان هەبووە لەبەرهەمهێنانی شارستانیەت و ئاوەدانکردنەوەی میسۆپۆتامیا ، قانوون و نوسین و ئاودێری و کشتوکاڵ و  شیعر لەو ناوچەیە بەرهەمهێنران ، یەکەم داستانی زیندوو  بەداهێنانێکی شیعری لە جیهاندا داستانی « گلگامێش»ە کە باس لە گەڕان و هەوڵی بێهوودە بۆ زانینی نهێنی ژیانی نەمر  دەکات کە بەرهەمی  شارستانیەتی میسۆپۆتامیایە…بەڵام لەگەڵ گەیشتنی عەرەب بۆ ئەو ناوچەیە لە فەتحی ئیسلام نەگبەتی و کوێرەوەری ڕووی لەو ناوچەیە کرد ، مێژووی کوشتن و تووندوتیژی لە عێراق لە کوشتنی ئیمام حوسێن و هاتنی جەلاد و خوێڕێژی دەسەڵاتداری عێراق حجاج بن یوسف الثقفي کە نزیکەی سەدوبیست هەزار کەسی لە مناڵ و گەنج و پیر و ژن کوشت دەستیپێکرد و ، هۆلاکۆی مەگۆلەکانیش لە ساڵی 1258 کوشوبڕێکی وای ئەنجامدا هەروەک دەڵێن ڕووباری دیجلە لەبەر خوێن سوور بوبوو ،   ئەو خوێن ڕشتنە درێژەی هەبوو تا دەگاتە داگیکردنی ئەو وڵاتە لە لایەن بەریتانیەکان و دوای ئەوانیش ڕژانی خوێن لە عێراق تا ئێستا بەردەوامە.

بەریتانیەکان  بەپێی کۆنگرەی ئاشتی «ڤیرسا»ی بەرپرسیاریتی ئینتیدابی عیراقی وەرگرت  ، شۆڕش دژی داگیرکاری بەریتانیەکان بەرپابوو کە ناوی نرا شۆڕشی بیست چونکە لە ساڵی 1920 بوو ، لە مارسی 1921 لە کۆنگرەی قاهیرە ئەو دەوڵەتەیان  دامەزراند کە  پێیدەڵێن عێراق و ، بەریتانیەکان بۆ چارەسەرکردنی سەقامگیری عیراق ئەنجومەنێکی دامەزراندنیان پێکهێنا و حکومەتێکیان بە سەرۆکایەتی عبدالرحمان نەقیب دانا کە ئەرکەکەی بریتی بوو لە هێنانەوەی مەلیک فەیسەڵ لە سوریاوە بۆ عێراق ، چونکە سوپای فەڕەنسا قبولیان نەکرد فەیسەڵ ببێتە پادشای شام  ، ئەوەبوو لە 1921/8/23 بەریتانیەکان کردیانە پادشای عێراق و ، مەلیک کۆمەڵێک ئەفسەری عەرەبی لەگەڵ خۆیدا هێنایەوە عێراق کە لە سوپای عوسمانی بوون ، لەو سەردەمەدا حکومەتی عێراق زیاتر بایەخی بە سوننەکان و ڕێگەدان بە پێکهینانی حزبی سیاسی دەدا بۆیان و ، ئەم هەنگاوەی حکومەتی عێراق شیعەکانی بێزا و تووڕەکرد کە ترسیان لە باڵادەستبوونی سونە بەسەر دەسەڵات هەبوو  ، مەلیک فەیسەڵ لەسەرەتای دەسەڵاتەوە هەندێک هەڵەی کرد کە تا ئەوڕۆ عێراق پێیوەدەناڵێنێت کە ئەمانە بوون :

* ژمارەیەکی زۆری شیعەی بۆ ئێران دوورخستەوە و هەستی دوژمنکارانەی شیعە بەرانبەر ڕژێم هەڵکشا بەتایبەتی  کە پۆستە باڵاکانی حکومەت زۆربەی درانە سوننەکان و دەستیان بەسەر دەسەڵاتدا گرت.

* مەلیک هیچ حسابێکی بۆ کورد نەکرد لە پێدانی ماف و داخوازیەکانیان.

* ئەو عەرەبە سوننانەی کە مەلیک لە سوریا لەگەڵ خۆیدا هێنابوونیەوە سوودیان لە نزیکی خۆیان لە مەلیک وەرگرت و دەستیان بەسەر موڵکیەتی زەوی کشتوکاڵی و زەوی دیکەی بەنرخ و ئیمتیازات لە وەزیفەکانی دەوڵەت وەرگرت.

ڕژێمی پادشایەتی لە ساڵی 1958 ڕووخا و خانەوادەی پاشایەتی قەتلوعام کران و مەلیک فەیسەڵی دووەم تەمەنی 18 ساڵ بوو کوژرا و ، نوری سەعید کە لە سیاسەتدا داهیە بوو و 14 جار سەرەک وەزیران بوو کوژرا و ، عەبدوکەریم قاسم- سەرۆک کۆمار بە سوودوەرگرتن لە شوعیەکان دەسەڵاتی گرتەدەست و نەیتوانی وەک پێویست حوکمی عێراق بکات و نەیارانی توانیان بە ئاسانی لەناوی ببەن و عەبدوسەلام عارف هات ئەویش وەکو قاسم بوو پشتی بەو هێزەی کە لە سوپا لەگەڵیدابوون و  لەگەڵ ئەو هێزەی ڕاوەدوی شوعیەکانی دەنا بەستبوو ، ساڵانی پەنجاکان و شەستەکان عێراق بوبووە گۆڕەپانی ململانێی ئایدۆلۆجی نێوان شوعیەکان و نەتەوەپەرستەکان و بەعسیەکان  ، پاشان حزبی بەعس فورسەتی لاوازی ئەفسەرەکانی سوپای قۆستەوە و هاتنەسەر حوکم ، کە قۆناغێکی ڕادیکاڵی فاشستی ڕەگەزپەرستی هێنا کایەوە و سەدام بە لاسایی کردنەوەی لایەنە  دیکیاتۆریەت و تووندووتیژیەکەی ستالین ، کوشتن و گرتن و ڕاوەدونانی عیراقیەکان و سەرکووتکردن و کوشتنی دڵەرەقانەی شیعەکان و پیلانگێریەکی نامەردانە بەخۆتەقاندنەوەی چەند مەلایەک بەرانبەر ئەفسانەی گەلی کورد مەلا مستەفای بارزانی  هەڵکشاند و گەیاندە لووتکە لە ئەنجامدانی  قۆناغی کیمیاباران و ئەنفال و ڕاگواستنی کوردەکان ، تا ئەو کاتەی وڵاتەیەکگرتووەکان و هاوپەیمانان ڕوخاندیان و ، دەستووری نوێ دانرا ، کە تا ئێستای لەگەڵدابی جێبەجێنەکراوە و ، ڕێگەی بە شیعەدا کە مافی ئیدارەدانی عێراق بکات و مادە دەستوریەکانی پەیوەست بە کورد و هەرێمی کوردستان جێبەجێ نەکران و شەروکوشتار و ڕژانی خوێن بە هاتنی داعش و شەڕی سوننە و شیعە بەردەوام بوو  و کورد و سوننە  وەک بەرانبەرێکی یەکسان مامڵەی لەگەڵدا نەکرا ، ئا لەم عێراقە کاولگەیەی کە هێشتا وەک فالح  عبدالجبار زانای کۆمەڵناسی عێراقی دەڵێت  «نادەوڵەتە »و وڵاتێکی قێزەوەن و کاولبووە بزانە بەو لاوازیەی خۆیانەوە چیمان لێدەکەن ! پارتی و یەکێتی و حزبەکانی دیکە بەرەنگاری ترسناکترین و سامناکترین دیکتاتۆر سەدام حسین بونەوە ، کە ئەمانەی ئێستا عێراق بەڕێوەدەبەن لەچاو ئەو دیکتاتۆرە پەڕەموچن و ئەگەر ئەمەریکا نەبا تا ژیانیان هەیە چاویان بە عێراق نەدەکەوت ، کەچی خەریکە وەکو ئەویان لێدێت و هەرجارەی  هەڕەشەی نانبڕینمان لێدەکەن و ، بۆ ئەم مەبەستە سونەش لە هەر هەنگاوێک دژی کوردستان بێت کۆکە لەگەڵ شیعە ، چونکە هەردوولا هەمان دیدی شۆڤینیانەیان بەرانبەر کورد هەیە و لە خاڵی لاوازی کورد دەگەڕێن  ، ئەویش ئەوەیە کە دەزانن پارتی و یەکێتی خەڵکیان لەگەڵ نەماوە ، ئەوە جگە لە ململانێ و ناتەبایی و ناخۆشی نێوانیان ، کە بۆ هەندێک بەرژەوەندی بەرتەسک کێبڕکێ دەکەن بۆ خۆخستنە باوەشی ئەم و ئەو ! ئەگەر پارتی و یەکێتی دەیانەوێت زیاتر سووک نەبن و میللەتەکەش سووک نەکەن با بەرژەوەندی تەسکی حزبایەتی وەلابنێن و نێوماڵی کورد و دامەزراوەکانی هەرێمی کوردستان بەڕاستگۆیانە ڕێکبخەنەوە و ، لەگەڵ حزبەکانی تر باوەش بەیەکتری  بکەن و  وەک یەک تیم کار بکەن و لەگەڵ خەڵک  ئاشتببنەوە و چاکسازیەکی ڕاستەقینە بکەن و چیتر  نەپاڕێینەوە و دەست پانەکەنەوە  لێیان !