ئەمڕۆ سێشەممە ١٨ی نیسانی ٢٠٢٣ ئیدارەی خۆسەری (باكور و ڕۆژهەڵاتی سوریا) لە بەیاننامەیەکدا پرۆژەیەکی نۆ خاڵی بۆ چارەسەری دۆخی سوریا ڕاگەیاند.
ئیدارەی خۆسەری ڕۆژئاوای کوردستان لە بەیاننامەکەدا جەخت لەسەر یەكڕیزی خاكی سوریا دەکەنەوە و ڕایانگەیاندووە" ئەو كێشانەی كە سوریا تووشی دەبێت تەنها لە چوارچێوەی یەكگرتووی وڵاتەكەدا چارەسەر دەكرێت".
هەروەها داواش لە حکومەتی دیمەشق و لانەکان دەکەن کە هەڵوێستی بەرپرسیارانە نیشان بدەن و ڕێوشوێنی بەپەلە بگرنەبەر تا چارەسەرەکە خێراتر بکات.
دەقی پرۆژەکەی ئیدارەی خۆسەری باكور و ڕۆژهەڵاتی سوریا:
ئەو قەیرانە سیاسییەی سوریا دوای بزووتنەوەی جەماوەری شۆڕشگێڕی هات، كە لە ساڵی ٢٠١١ لە ئەنجامی كەڵەكەبوون و دوورخستنەوە و پەراوێزخستن دەستی پێكرد، دوای تێپەڕبوونی زیاتر لە دوانزە ساڵ هێشتا بەردەوامە و تا ئێستا هیچ چارەسەرێكی كردەیی نەبووە، ئێمە لە ئیدارەی خۆسەری باكور و ڕۆژهەڵاتی سوریاداین، كە پێكدێت لە دامەزراوە و ئیدارە و حزب و هێز و ڕێكخراوە دیموكراتیكەكان و لەسەر بنەمای بەرپرسیارێتیمان بەرامبەر گەلی سوریا بە هەموو پێكهاتە و مەزهەبەكانیەوە و بەپێی بنەماكانی و دیدگای سیاسی ئەنجومەنی سوریای دیموكرات بە ئامانجی دۆزینەوەی چارەسەرێكی سیاسی، هاوكات لەگەڵ ئەو هەوڵە بێوچانانەی كە لەم چوارچێوەیەدا دەدرێن.
ئێمە ئەم دەستپێشخەرییە بەرەوپێش دەبەین بە مەبەستی گەیشتن بە چارەسەر چارەسەرێكی ئاشتیانە و دیموكراسیانە بۆ ئەو قەیرانەی كە وڵاتەكەمان وێران دەكات، سوریا، بەدرێژایی ساڵانی ڕابردوو و ئەو قەیرانانە (سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی) هەبووە، سەدان هەزار لە گەلەكەمان گیانیان لەدەستدا، ملیۆنان كەسیش ناچار بوون بچنە ناوچەكانی (جەرابلوس، الباب ئیزار، ئیدلب، عەفرین، سەرێ كانییە و گیرێ سپی).
گەلی سوریا بە هەموو پێكهاتەكانیەوە نابێ لەم دۆخە كارەساتبارانەی مرۆڤایەتیدا گیر بخۆن و چاوەڕێی چارەسەرێكی ئاشتیانە بەپەلە دەكەن، كە ئاسایش و سەقامگیری زامن بكات و داهاتوویەكی دیموكراسی و ژیانێكی ئازاد و شایستەیان بۆ وڵاتەكەیان دابین بكات.
بەم پێیە پێویستە هەموو هێزە سیاسییە بەرپرسیارەكان كاربكەن و هەنگاوی پێویست بنێن بۆ ئەوەی چارەسەرێكی هاوبەش لەسەر بنەمای دیالۆگ و هاوكاری و كۆدەنگی بدۆزنەوە.
ئێمە لە ئیدارەی خۆسەری باكور و ڕۆژهەڵاتی سوریا، لە قەبارەی ئەو بەرپرسیارێتیەی كە بەرامبەر گەلی سوریا بە هەموو پێكهاتەكانیەوە هەیەتی، هەوڵ دەدەین هەنگاوی پێویست بۆ چارەسەركردنی قەیرانەكە و بەرقەراركردنی ئاشتی و سەقامگیری بنێین، هێزە نێودەوڵەتیەكانیش نەیانتوانیوە چارەسەرێك بۆ قەیرانی سوریا بدۆزنەوە.
ئەمەش ڕەنگە بەهۆی ئەم هۆكارانەی خوارەوە بێت
یەكەم: نەبوونی شیكاری و دەستنیشانكردنی دروستی قەیرانی سوریا.
دووەم: نەهاتنە پێشەوەی بەرنامەیەك بۆ چارەسەری ئاشتیانە و دیموكراسی.
سێشەمە: بەشداری نەكردنی هەموو هێزە چالاكەكانی سوریا لە پڕۆسەی دیالۆگدا، و پێداگری كردن لەسەر چارەسەرەكان كە لە دەرەوەی وڵاتەوە پێشكەش دەكرێن.
جگە لەوەش دەسەڵاتی سوریا نەیتوانی ڕۆڵێكی ئەرێنی و كاریگەر بگێڕێت كە ببێتە هۆی چارەسەری سیاسی قەیرانی سوریا، دەبوو هەر لە سەرەتاوە بەدوای چارەسەری ئاشتیانەدا بگەڕێت بۆ قەیرانەكە، داواشی لە هەموو لایەنەكان كرد ڕێگایەكی دەربازبوون بدۆزنەوە، بەڵام لەدەرەوەی ئەم هاوكێشە مایەوە، ئەمەش ئازارەكانی گەلی سوریای زیاتر كرد.
بەم پێیە پێویستە لە ناوخۆی وڵاتدا بەدواداچوون بۆ چارەسەری قەیرانی سوریا بكرێت، حكومەتی سوریاش هەڵوێستی بەرپرسیارانە نیشان بدات و ڕێوشوێنی بەپەلە بگرێتەبەر كە بەشداربێت لە سەركەوتنی چارەسەرەكان.
زۆر گرنگە هەموو هێزە سیاسییەكان: (حیزبەكان- ڕێكخراوەكانی ژنان و گەنجان) بەبێ گوێدانە ئەوەی گەورە بن یان بچووك بۆچوونیان هەبێت، لە نەخشە كێشانی ئایندەی ئیدارەی وڵات لە سوریا، چونكە ئەم پرسە گەورەیە گرنگی لە بەدەستهێنانی ئاشتی و سەقامگیری تێیدا.
سوریا وڵاتێكی فرە پێكهاتەیە و هیچ جێگرەوەیەكیش نییە بۆ ئەوەی ئەم گروپانە ڕۆڵی كارا ببینن لە دیاریكردنی داهاتوویان و چارەسەركردنی قەیرانی وڵات.
بۆ بەدیهێنانی ئەمە پێویستە ئەمانەی خوارەوە ڕوون بكرێنەوە:
یەكەم: ئێمە لە ئیدارەی خۆسەری باكور و ڕۆژهەڵاتی سوریا یەكگرتوویی خاكەكانی سوریا دووپات دەكەینەوە و پێمان وایە ئەو كێشانەی كە سوریا تووشی دەبێت، تەنها لە چوارچێوەی یەكگرتوویی وڵاتدا چارەسەر دەكرێت، لەم چوارچێوەیەدا و لە پێناو گەیشتن بە چارەسەر ئامادەیی خۆمان دووپات دەكەینەوە بۆ كۆبوونەوە لەگەڵ حكومەتی سوریا و دیالۆگ لەگەڵیدا و لەگەڵ هەموو لایەنەكانی سوریا بۆ ڕاوێژ و گفتوگۆ بۆ خستنەڕووی دەستپێشخەریەكان و دۆزینەوەی چارەسەرێك بۆ قەیرانی سوریا.
دووەم: نەبوونی سیاسەتی دیموكراسی و كۆمەڵایەتی و لەدەستدانی دانپێدانان بە تایبەتمەندی سەرجەم پێكهاتەكانی سوریا و مافەكانیان ئەمەشبنەمای قەیرانی سوریایە، هەر پۆلێك (گروپ) تایبەتمەندی تایبەتی خۆی هەیە و مافی هاووڵاتیبوون و یەكسانی، هاوبەشی و تایبەتمەندی نیشتمانی هەیە، كە دەبێت قبوڵ بكرێت و ڕێزیان لێ بگیرێت، ئەمەش بە دەوڵەمەندكردنی پەیكەری نەتەوەیی گشتگیر دادەنرێت.
بۆیە پێویستە بگاتە چارەسەرێكی دیموكراسی كە هەموو چین و توێژەكانی كۆمەڵگا تێیدا بەشداری بكەن، لە ڕێگەی باوەڕبوون بە دانپێدانانی ڕەوا مافی هەموو پێكهاتە نەتەوەییەكان (عەرەب، كورد، ئاشووری، سریانی) و پێكهاتە ئایینییەكان كە كۆمەڵگەی سوریا پێكدەهێنن، پاراستنی مافە بەكۆمەڵەكانی ئەو پێكهاتانە، پەرەپێدانی بەها و میكانیزمە دیموكراسیەكان و دامەزراندنی سیستەمێكی ئیداری سیاسی دیموكراسی، لامەركەزی كە بەبێ جیاوازی مافی هەمووان دەپارێزێت.
لە ڕێگەی ئەزمونی ئەو سیستمە دیموكراسییەی كە لە ناوچەكانی باكور و ڕۆژهەڵاتی سوریادا كاریگەری هەیە، كە هەموو گەلانی ناوچەكە دەتوانن هەمان ماف بەهرەمەند بن، و بە ئازادی، لە چوارچێوەی كەشوهەوایەكی ئاسایش و سەقامگیریدا بە شێوەیەكی سروشتی بژین..
چوارەم: جەخت لەوە دەكەنەوە كە سامان و سەروەت و سامانی ئابوری ئێستا دەبێت، بە شێوەیەكی دادپەروەرانە بەسەر هەموو ناوچەكانی سوریا بەسەر گەلی سوریادا دابەشبكرێت، جەخت لەسەر پێویستی هاوبەشكردنی ئەم سەرچاوانە دەكەنەوە لە ڕێگەی ڕێككەوتن لەگەڵ حكومەتی سوریا لە ڕێگەی گفتوگۆ و دانوستانەوە.
پێنجەم: ئامانجمان كەمكردنەوە و سنوورداركردنی كێشە و مەترسییەكانی بەردەم گەلی سوریا لە هەموو پێكهاتەكان، كە لە ناوچەكانی خۆیان ئاوارە بوون یان كۆچیان كردووە بۆ دەرەوەی وڵات، بەمەبەستی كۆتاییهێنان بە ئازارە مرۆییەكانیان ئیدارەی خۆسەری باكور و ڕۆژهەڵاتی سوریا گوزارشت لە خۆی دەكات، ئامادەیی بۆ ئامێزگرتن و وەرگرتنیان لە چوارچێوەی توانا بەردەستەكانیدا، وەك چۆن لە سەرەتای دامەزراندنیەوە تا ئێستا سوورییەكانی دیكەی وەرگرتووە،
شەشەم: دووپاتی دەكەنەوە كە تێكۆشان و هەوڵەكانمان لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا بۆ ڕاگرتنی تیرۆری ڕێكخراوە تیرۆریستییەكانی داعش و نەهێشتنی هەڕەشەكانیان بۆ سەر سوریا و ناوچەكە و جیهان بە گشتی بووە، ئێستاش بەردەوامن بەرپرسیارێتی بەرپەرچدانەوەی مەترسی ئەم ڕێكخراوانە بەناوی جیهانەوە هەڵبگرن بە پێشكەشكردنی ئەو قوربانییە زەبەلاحانەی كە هەزاران شەهید و بریندارەی لەپێناو دراوە.
حەوتەم: حكومەتی داگیركەری توركیا قەیرانەكانی لە سوریا قووڵتر كردۆتەوە، خاكی وڵات و یەكگرتوویی وڵاتەكەی هەڵوەشاندەوە و پشتیوانی لە گروپە تیرۆریستییەكانی وەك داعش كردوە، دەستێوەردانی داگیركەری توركیا لە سوریا بۆ ئەوەیە كە سەرنجەكان لە قەیرانە ناوخۆییەكانی لابدات و كێشەكانی خۆی بۆ وڵاتانی دراوسێ هەناردە بكات، لە ڕێگەی هێرش و هێرشەكانی و بەكارهێنانی گروپە تیرۆریستی و بەكرێگیراوەكانەوە بە مەبەستی گەیشتن بە ئامانجەكانی، هەروەها جێبەجێكردنی شەڕانگێزەكانی دەوڵەتی تورك دەبێتە هۆی كارەساتی مرۆیی و پێشێلكردنی مافەكان كە بە ئامانجی گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچەكە كاردەكات ناكرێت.
هەشتەم: بە ئامانجی پەرەپێدانی چارەسەرێكی دیموكراسی و ئاشتیانە لە سوریا، ڕوو لە وڵاتانی عەرەبی و نەتەوە یەكگرتووەكان و هەموو هێزە نێودەوڵەتییەكان دەكەین، كە لە پرسی سوریادا چالاكن، داواش لە هەموویان دەكەین ڕۆڵێكی ئەرێنی و كاریگەر بگێڕن كە بەشداری بكەن، بۆ گەڕان بەدوای چارەسەرێكی هاوبەش لەگەڵ حكومەتی سوریا و ئیدارەی خۆسەر و هێزە دیموكراسییە نیشتمانییەكان.
نۆیەم: دووپاتی دەكەینەوە، لە پێناو چارەسەركردنی قەیرانەكە لە چوارچێوەی یەكگرتوویی و یەكپارچەیی سوریا، و پەرەپێدان و جێبەجێكردنی چارەسەرێكی سیاسی، لە پێناو ئایندەی سوریا و پاراستنی بەرژەوەندییەكانی خەڵكی سوریا بەردەوام دەبن، ئێمە ڕوانگەیەكی ڕوونمان هەیە پێشنیاری دەكەین بۆ هەموو لایەنەكان بۆ بنیاتنانی بنەمایەك بۆ گفتوگۆ و ڕێككەوتنی داهاتوو، ئێمە ئەم دەستپێشخەرییە لەسەر بنەمای نیشتمانی دەخەینەڕوو، بانگهێشتی هەموو لایەك دەكەین بۆ بەشداریكردن لەم قۆناغەی ئێستادا، بە خێراكردنی هەوڵەكان بە ئامانجی پردكردنەوەی درزەكان و كۆتاییهێنان بە ململانێكان، بە شێوەیەك كە پێچەوانەی بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی (٢٢٥٤) و هەموو بڕیارنامە پەیوەندیدارەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان نەبێت.