هەڵکەوت عەبدوڵا نوسەر، لە یاداشتێکدا ئاڕاستەی ڕێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆی حکومەتی هەرێمی کردووە دەڵێت" هەندێک ئەفسەر و کارمەندی هاتووچۆ بەنیازن کەسوکاری خۆیان بخەنە ناو بوارەکەوە و کاریان بۆ پەیدا بکەن".
هەڵکەوت عەبدوڵا لە یاداشتەکەدا ئاماژەی بەوەکردووە" یەکەمین جار لە وۆرکشۆپێکی وەزارەتی ناوخۆ، لە ڕۆژی چوارشەممەی ٥/٢/٠٢٠٢دا، پێش سەرهەڵدان و تەشەنەسەندنی کۆرۆنا، بەڕێزتانم بینی و زۆر ڕاشکاوانە گرفتەکانی هاتووچۆی هەرێمم خستە بەردەمی بەڕێزتان و بەڕێوەبەرایەتیەکانی هاتووچۆی پارێزگاکانی هەرێم، ئەنجامی قسەکانم لیوا عەبدولقادر، بەڕێوەبەری گشتی هاتووچۆی هەرێم، هەڵچوو و بەڕێزتان هێورتان کردەوە".
ئاماژەی بەوەشکردووە، لەو وۆرکشۆپەدا، پاش ئەوەی هەموان بیروڕای خۆیان دەربڕی و دەرکەوت گرفتەکانی هاتووچۆ ئەوەندە گەورەن بە وۆرکشۆپ چارەسەر ناکرێت، بڕیاردرا دوای جەژنی ڕەمەزانی ئەو ساڵە کۆنفرانسی هاتووچۆ لەسەر ئاستی هەرێم ساز بکرێت، بە بەشداریی لایەنە پەیوەندیدارەکان و کەسانی شارەزا و بەئەزموون، کە من یەکێکیان بووم. دوای ئەو وۆرکشۆپە بە تامەزرۆییەوە چاوەڕوانی سازکردنی کۆنفرانسەکە بووم و چەندین جار پرسیارم دەربارەی کرد و چەند بابەتێکیشم لە ڕۆژنامە و سایتەکاندا سەبارەت بە ئامادەکارییەکانی بڵاوکردەوە، کەچی سەرەتا بەهۆی کۆرۆناوە نەکرا، دواتریش هەرجارە و بە بیانوویەک بۆ سازنەدانی دەدۆزرایەوە و تا ئێستاش دیارنییە کەی سازدەکرێت.
ئەوەشی خستەڕوو، ئەنجامی کۆڕۆنا و قەیرانی دارایی کاری نووسینگەکان لە پارێزگای سلێمانی، گرفتی پارەپەیداکردن و بژێوییان هەیە و کەمی ڕاهێنەر لەئارادانەبووە تاوەکو خول بۆ ژمارەیەکی زۆر ڕاهێنەری تایبەت و ڕاهێنەری گشتی بکرێتەوە و لە داهاتوودا دەرفەتی پارەپەیداکردن، لەبەر زۆریی ڕاهێنەر، دروست دەبێت.
ئەوەش هاتووە" بەشێک لە خاوەن نووسینگەکانی سلێمانی دەیانەوێ کارەکەیان بە بنەماڵەیی بکەن، واتە کچ و کوڕ و خزمی خۆیان بکەنە ڕاهێنەر و ئەو ڕاهێنەرانەی تر لە کار دەر بکەن کە کاریان لەگەڵ دەکەن، هەروەها هەندێک ئەفسەر و کارمەندی هاتووچۆ بەنیازن کەسوکاری خۆیان بخەنە ناو بوارەکەوە و کاریان بۆ پەیدا بکەن".
یاداشتنامەیەک بۆ:
بەڕێز وەزیری ناوخۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان
کاک ڕێبەر ئەحمەد
من یەکەمین جار لە وۆرکشۆپێکی وەزارەتی ناوخۆ، لە ڕۆژی چوارشەممەی ٥/٢/٠٢٠٢دا، پێش سەرهەڵدان و تەشەنەسەندنی کۆرۆنا، بەڕێزتانم بینی و زۆر ڕاشکاوانە گرفتەکانی هاتووچۆی هەرێمم خستە بەردەمی بەڕێزتان و بەڕێوەبەرایەتیەکانی هاتووچۆی پارێزگاکانی هەرێم، ئەنجامی قسەکانم لیوا عەبدولقادر، بەڕێوەبەری گشتیی هاتووچۆی هەرێم، هەڵچوو و بەڕێزتان هێورتان کردەوە.
لەو وۆرکشۆپەدا، پاش ئەوەی هەموان بیروڕای خۆیان دەربڕی و دەرکەوت گرفتەکانی هاتووچۆ ئەوەندە گەورەن بە وۆرکشۆپ چارەسەر ناکرێت، بڕیاردرا دوای جەژنی ڕەمەزانی ئەو ساڵە کۆنفرانسی هاتووچۆ لەسەر ئاستی هەرێم ساز بکرێت، بە بەشداریی لایەنە پەیوەندیدارەکان و کەسانی شارەزا و بەئەزموون، کە من یەکێکیان بووم. دوای ئەو وۆرکشۆپە بە تامەزرۆییەوە چاوەڕوانی سازکردنی کۆنفرانسەکە بووم و چەندین جار پرسیارم دەربارەی کرد و چەند بابەتێکیشم لە ڕۆژنامە و سایتەکاندا سەبارەت بە ئامادەکارییەکانی بڵاوکردەوە، کەچی سەرەتا بەهۆی کۆرۆناوە نەکرا، دواتریش هەرجارە و بە بیانوویەک بۆ سازنەدانی دەدۆزرایەوە و تا ئێستاش دیارنییە کەی سازدەکرێت.
لەبەر ئەوەی پێش وۆرکشۆپەکە چەندین گرفت لەئارادابوون، نامەم ئاڕاستەی بەڕێز سەرۆکی حکومەت، کاک مەسرور بارزانی، کرد و لە لایەن کاک شەعبان جالی-یەوە، بەڕێوەبەری نووسینگەکەی، بەڵێنم پێ درا بەدواداچوونی بۆ بکرێت، هەروەها هەمان نامەم بۆ بەڕێزت نارد بێ وەڵام بوو. دوو جار لەگەڵ دکتۆر سامی جەلال، بەڕێوەبەری گشتی دیوانی وەزارەت، دانیشتم، جارێک بۆ ناوەڕۆکی نامەکەی بۆ بەڕێزتم ناردبوو و جارێک بۆ کاراکردنی ئەکادیمیای ناو وەزارەت. دکتۆر سامی بە ئامادەبوونی لیوا عەبدولقادر بەڵێنی دا ڕێگەنادات ناوەندی کەرتی تایبەت قۆرخی بواری دامەزراندنی سیستەمی مۆڵەتپێدان و پەروەردەکردنی ڕاهێنەران بکات. جارێک لەگەڵ دکتۆر عەبدولحەکیم خەسرەو دانیشتم و ناردمی بۆ لای عەمید دیداری بەڕێوەبەری هاتووچۆی هەولێر و پەیامی خۆم پێ گەیاند، کەچی بێ ئاکام بوو. لەبەر بەپیرەوەنەهاتنی هەوڵەکانم ناچار نامەم ئاڕاستەی دەستەی دەستپاکیی هەرێم کرد، وەک حاکم ئەحمەد پێی ڕاگەیاندم، گەیشتووەتە وەزارەتی ناوخۆ، ئەویش هەر بێ ئەنجام بوو.
دوای وۆرکشۆپەکە، لەبری ئەوەی ئەو گرفتانە ڕوو لە کەمی بکەن و زەمینەسازی بۆ چارەسەرکردنیان بکرێت، ڕەوتی کاروبارەکان بەرەو ئەو ئاڕاستەیە ڕۆیشتن، کە بارودۆخی هاتووچۆ ئاڵۆزتر بێت و بگاتە ئاستێک ئەم ماوەیە کارێک ئەنجام بدرێت، کە بازرگانیکردن و پارەپەیداکردنە بۆ ناوەندی کەرتی تایبەت و زەمینەخۆشکردنە بۆ دروستکردنی سەدان ڕاهێنەری نەشارەزا و نازانستی و ناپرۆفشناڵ، کە دواجار دەبنە مایەی بەرهەمهێنانی مۆڵەت بەدەست نەک شۆفێر و خستنەوەی مینی زۆر لەناو کۆمەڵگەدا، کە لە ڕووداوەکانی هاتووچۆدا بە ڕووی کەسوکاری هەموومان دەتەقنەوە. ئەمە هانی منی دا چاوەڕوانی وەلاوە بنێم و ئەم یاداشتە ئاڕاستەی بەڕێزت بکەم.
با بەر لە باسکردنی گیروگرفتەکانی پێش وۆرکشۆپەکە ڕۆشناییەک بخەمە سەر ئەمەی دوایی، کە ڕووداوێکی هەنووکەییە و پێویستی بە بڕیاردانی دەستوبرد هەیە، ئەگەرنا کارەساتی لێ دەکەوێتەوە. لە ڕۆژی ١٠/٢/٢٠٢٢ دا و بە بڕیاری ژمارە ٢٤٧٣ بەڕێزت واژۆت لەسەر هەموارێکی ڕێنمایی ژمارە (٢) ساڵی ١٢٠٢، تایبەت بە ڕێکخستنی کاری نووسینگەکانی فێرکردنی شۆفێری، کردووە و ڕازیبوویت لەسەر ئەوەی هەرکەسێک بڕوانامەی شەشی سەرەتایی هەبێت دەتوانێت ببێتە ڕاهێنەری فێرکردنی شۆفێری، لە کاتێکدا لە پەروەردەی هەڕیمدا بڕوانامەی شەشی سەرەتایی نەماوە و پۆلی شەشەم بەشێکە لە خوێندنی بنەڕەتی. ئەمە بەلای منەوە مایەی نیگەرانی و هەڵوەستە لەسەر کردن بوو، چونکە بەڕێزت خاوەن بڕوانامەی بەکالۆریۆس و ماجستێریت و تێدەگەیت کە ڕاهێنەری فێرکردنی شۆفێری دەبێت چ جۆرە کەسێک بێت و بڕوانامە و شارەزاییەکانی چۆن بێت، هەروەها بڕواناکەم بەڕێزت ئامادە بیت منداڵ و کەسوکاری خۆت بخەیتە بەر دەستی کەسێکی وەها، تا فێری شۆفێری بکات. زۆر بیرم لەوە کردەوە چۆن بەڕێزت واژۆت لەسەر بڕیارێکی وەها کردووە، دواجار بەپێی ئەوەی لە وۆرکشۆپەکە ڕووبەڕوو قسەم لەگەڵ کردبوویت و نیاز و تواناتم بۆ دەرکەوتبوو، تەنیا یەک گریمانەم لەبەردەستدا بوو، ئەویش ئەو بڕیارە خرابێتە ناو زۆر مامەڵەوە و بەڕێز بە چاونووقانەوە واژۆت کردبێ. لێرەدا بە پێویستی دەزانم ئەم چەند خاڵەی خوارەوە بخەمە ڕوو تا بەڕێزتان بەرچاو ڕوون بن و بتوانن هەڵوێستی جیدی و دەستوبردی بەرامبەر وەربگرن:
١- ئەو هەموارکردنەوەیە مەبەستێکی بازرگانی لە پشتەوەیە و لە خزمەتی تاقە ناوەندێکی پێگەیاندنی ڕاهێنەردایە، کە گومان لەسەر شێوازی دامەزراندن و بەدەستهێنانی مۆڵەت و جۆری هاوکاریکردنی لە لایەن هاتووچۆی گشتی هەرێم و شێوازی ڕاییکردنی کارەکانیەوە هەیە، چونکە بەهۆی ئەو هەموارکردنەوەیە سەدان ڕاهێنەر بە بڕە پارەیەکی باش دروست دەکرێن، بەبێ گوێدانە پێداویستی هاتووچۆی هەرێم بەو ژمارە زۆرەو بەبێ بایەخدان بە کواڵیتی پێگەیاندنی ڕاهێنەر.
٢- خۆلی پەروەردەکردنی ڕاهێنەران لە وڵاتانی پێشکەوتوو بەم شێوەیەیە: ئەگەر کەسەکە دەوامی ڕۆژانەی تەواو بکات (لە کاتژمێر ٨-١٥) شەش مانگی پێ دەچێت، ئەگەر کەسەکە ٢ ڕۆژ لە هەفتەیەکدا دەوام بکات (لە کاتژمێر ٨-١٥) ساڵێکی پێ دەچێت. ئینجا ناوەڕۆکی پەروەردەکردنەکە لایەنی زانستی هاتووچۆ، یاساکانی هاتووچۆ، شێوازی وانەوتنەوەی تیۆری و پراکتیکی، دەروونناسی، میکانیک، تەندروستی...هتد دەگرێتەوە. کەچی خولەکانی ئەو ناوەندە سازیکردوون و بەڕێوەیە سازیان بکات وانەکانی زۆر کەمن و ناوەڕۆکی وانەکانیش ڕاهێنەری پرۆفشناڵی دروست نەکردووە و دروست ناکات. بۆ ڕاست و دروستی ئەم قسەیەم داوا لە بەڕێزتان دەکەم پەنجا کەس لەو ڕاهێنەرانەی لە ناوچە جیاوازەکانی کوردستان هەڕەمەکیانە وەربگرن کە ئەو ناوەندە «پەروەردەی کردوون و بیدەنە دەست شارەزایەکی بواری هاتووچۆ، تا بزانن چەندیان لە تاقیکردنەوەدا دەردەچن. ماوەی چەند مانگێک لەمەوبەر، عەمید فەرەیدوون بەڕێوەبەری هاتووچۆی پێشووی سلێمانی، یەکێک لەو ڕاهێنەرانەی تاقیکردەوە، کە لە ئیدارەی ڕاپەڕین خولی ڕاهێنەری لەو ناوەندە بینیبوو و دەیویست لە ناو شاری سلێمانی کار بکات، دەرنەچوو و ڕێگەی پێ نەدا کاربکات.
٣- ئەنجامی کۆڕۆنا و قەیرانی دارایی کاری نووسینگەکان لە پارێزگای سلێمانی، گرفتی پارەپەیداکردن و بژێوییان هەیە و کەمی ڕاهێنەر لەئارادانەبووە تاوەکو خول بۆ ژمارەیەکی زۆر ڕاهێنەری تایبەت و ڕاهێنەری گشتی بکرێتەوە و لە داهاتوودا دەرفەتی پارەپەیداکردن، لەبەر زۆریی ڕاهێنەر، دروست دەبێت. ئامانجی ئەو خولانە بە ڕای من ئەمانەیە:
أ- بەشێک لە خاوەن نووسینگەکانی سلێمانی دەیانەوێ کارەکەیان بە بنەماڵەیی بکەن، واتە کچ و کوڕ و خزمی خۆیان بکەنە ڕاهێنەر و ئەو ڕاهێنەرانەی تر لە کار دەر بکەن کە کاریان لەگەڵ دەکەن.
ب- هەندێک ئەفسەر و کارمەندی هاتووچۆ بەنیازن کەسوکاری خۆیان بخەنە ناو بوارەکەوە و کاریان بۆ پەیدا بکەن.
ج- پاش دروستبوونی ئەو ڕاهێنەرانە، کە دەبنە زۆرینە، کۆمپانیایەک دابمەزرێنرێ بۆ قۆرخکردنی بوارەکە و هەڵوەشاندنەوەی سیستەمی نووسینگەکانی ئیمڕۆ.
د- پارەپەیداکردن بۆ ناوەندێکی تایبەت، نەک بۆ پەرەپێدانی ڕەوتی هاتووچۆی هەرێم و قازانجکردنی هەندێک کەس نەک هاتووچۆ لەو پارەپەیداکردنە.
٤- پێگەیاندن و ئەبدەیتکردنەوەی ڕاهێنەرانی شۆفێری لە بنچینەدا کاری بەڕێوەبەرایەتیەکانی هاتووچۆ خۆیانەو دەبێت لە ڕێگەی دامەزراندنی ئەکادیمیایەکی تایبەتەوە و بە سوودوەرگرتن لە شارەزایان لەسەر ئاستی ناوخۆ و نێودەوڵەتی بنیات بنرێ و قازانج و خێرەکەشی بۆ خزمەتکردنی هاتووچۆ و گەشەپیدانی بەکاربهێنرێت، نەک بەڕێوەبەرایەتیەکانی هاتووچۆ ببنە بەڵێندەری پارەپەیداکردن بۆ ناوەندێکی تایبەت و سوودگەیاندنی دارایی بە هەندێک دەستڕۆیشتووی هاوکاری ناوەندەکە. ئەگەر تەنیا بڕوانینە ئەو هەنگاوەی ئێستا لە سلێمانی بەڕێوەیەو بیکەینە بناغە بۆ دەرخستنی سوودی ئەو کارە بۆ ناوەندەکە و هەوادارانی و نەخستنەگەڕی بۆ خزمەتی هاتووچۆ، دەردەکەوێت کارەساتەکە لە چ ئاستێکدایە. بەپێی ئەو زانیارییانەی پێمان گەیشتووە لە سلێمانی نیازە ٦٠٠ ڕاهێنەری مۆڵەتی تایبەت و ٤٢٠ ڕاهێنەری مۆڵەتی گشتی بچنە خولەکەوە، هەریەکێک لەوانەش لانی کەم ٧٥٠ هەزار دینار دەبێت بداتە ناوەندەکە. ئەو پارەیە هەژمار بکەن و لەگەڵ پارەکەی خولەکانی هەولێر و دهۆک (کە پارەکەی زۆر زۆرتر بووە) و هەڵەبجە و ئیدارە سەربەخۆکان لەلایەن ئەوە ناوەندەوە کۆی بکەنەوە، دەزانن چ پارەیەکی زەبەلاح دەچێتە گیرفانی ناوەندەکە و هاوکارەکانیەوە.
سەبارەت بە گیروگرفتەکانی پێش وۆرکشۆپەکە پێم باشە ئەم چەند خاڵە بخەمە ڕوو، کە دەکرێت ئاوڕیان لێ بدرێتەوە و چارەسەریان بۆ بدۆزرێتەوە:
١. نەبوونی یاسایەکی هاتووچۆی هاوچەرخ، کە هەموو لایەنەکانی کەرتەکە لەخۆ بگرێت و بەپێی بەندەکانی کارەبارەکان ڕێک بخرێن و میرانە و سزاکان دەستنیشان بکرێن. یاسای ٦٨ی دوای ڕووخانی ڕژێم و یاساکەی ٢٠١٩یش پێکەوە کەچە یاسایەکیان تێدانابێت.
٢. باڵادەستیی نەوەیەکی تەقلیدی لە بەڕێوەبەرایەتییەکانی هاتووچۆی هەرێمدا، کە ئاشنانین بە زانستی هاتووچۆ و وەک کایەیەکی سەربازی نەک مەدەنی دەڕواننە کارەکەی خۆیان و نەگەیشتوونەتە ئەو باوەڕەی هاتووچۆی ئەم سەردەمە بە ئامراز و شێوازەکانی کارکردنی ڕابردوو بەڕێوەنابرێت و پێویستی بەکرانەوەیە بە ڕووی سەردەمدا، هەروەها ئامادەنین پەرە بە لایەنی زانستیی خۆیان بدەن و سوورن لەسەر بەڕێوەبردنی هاتووچۆ بە شێوەی باوی کۆنپارێز. لێرەدا دەکرێت بپرسم: «نەدار هیچی هەیە بیبەخشێت.»
٣. ئاسەوارەکانی دوو ئیدارەیی، کە بوونەتە هۆی سەرهەڵدانی چەندین شێوازی مۆڵەتپێدان، دانانی هێما و هێڵەکانی هاتووچۆ بە چەند مۆدێلێکی جیاوازی پڕ لە خەوشی و هەڵە، پەروەردەبوونی جیاوازی کارمەندانی هاتووچۆ، هەروەها ناوچەگەرێتیی حزبی، کە بووەتە هۆکاری هەوڵدان بۆ ڕەتکردنەوە کارەکانی ناوچەیەک لە لایەن دەستڕۆیشتوانی هاتووچۆی ناوچەیەکی دیکەوە، یان پەکخستنی هەر خواستێکی نوێکاری لە بواری هاتووچۆدا، کە لە دەرەوەی بیرکردنەوەی بەرژەوەندیی تەسک بێت.
٤. بوونی مەیلی قۆرخکاری لە بەڕێوەبردنی کاروبارەکانی هاتووچۆدا و لە بەرژەوەندیی تاکەکەسی و حزبیدا، لە کاتێکدا دەکرێت هەموو ئەو کاروبارانە لە لایەن بەڕێوەبەرایەتیەکانی هاتوچۆوە بەڕێوەببرێن و قازانجەکەشی بۆ سوودی گشتی بێت، نەک دەوڵەمەندبوونی تاکەکەسی. بۆ نموونە، پەروەردەکردنی ڕاهێنەرانی فێرکردنی شۆفێری پێویستی بە ناوەندی ئەهلی نییە، بەڵکو ئەکادیمیای تایبەتی دەوێت، کە دەکرێت لەسەر ئاستی هاتووچۆی پارێزگاکان بنیات بنرێت و کاروباری پەروەردەکرنی ڕاهێنەران و ئەفسەرانی هاتووچۆش لەئەستۆ بگرێت، بۆ ئەمەش سوود لە کەسانی شارەزا و ئەفسەرانی لێهاتوو وەربگیرێت. پشکنینی توندوتۆڵیی ئوتومبیل پێویستی بەو هەموو شوێنە ئەهلیانە نییە، کە بوونەتە هۆی دابەزینی کواڵیتی و گیرفان پڕکردن، بەڵکو بەڕێوەبەرایەتیەکانی هاتووچۆ دەتوانن لەسەر ئاستی هەر پارێزگایەک چەند سەنتەرێکی ڕەسمی دابنێن و کارمەندی شارەزا و کەرەستەی پێشکەوتووی بۆ دەستەبەر بکەن. تابلۆی ژمارەکانی ئوتومبیل پێویستی بە کۆمپانیای ئەهلی نییە، بەڵکو وەزارەتی ناوخۆ دەتوانێت بیگرێتە ئەستو و قازانجەکەی بۆ سوودی گشتی بێت و کواڵیتیەکەش باشتر بێت.
٥. هاماهەنگ نەبوونی لایەنە پەیوەندیدارەکانی بواری هاتووچۆ (هاتووچۆ، شارەوانی، ڕێگەوبان، دارایی، پەروەردە، تەندروستی...هتد) و نەبوونی پلانی هاوبەشی بەهێز بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی هاتووچۆ و ڕاییکردنی کارەکانی، کە بوونەتە هۆی خستنەوەی پشێوی و سەلێشیوان و بەهەدەردانی سامانی گشتی.
بەڕێز وەزیری ناوخۆ:
بۆ ئەوەی نامەکە درێژتر نەبێت و لە کاتی بەڕێزتان نەگرم و قسەکانیشم بە بادا نەچن، کۆی ئەو بەڵگەنامانەی لامن هاوپێچی نامەکە دەکەم، هیوادارم هەڵوێستی پێویست و دەستوبردیان بەرامبەر وەربگریت.
پێشوەخت سوپاستان دەکەم و چاوەڕوانی هیمەتی بەڕێزتانم.
هاوپێچەکان:
١- نامەکەم بۆ سەرۆکی حکومەت و وەڵامی نووسینگەکەی.
٢- نامەکەم بۆ بەڕێزت، کە کاتی خۆی لە ڕێگەی دۆستێکەوە گەیەنرایە دکتۆر سامی جەلال.
٣- نامەی پێشنیارێک بۆ دکتۆر سامی جەلال دەربارەی ئەکادیمیاکەی ناو وەزارەتی ناوخۆ.
٤- نامەکەم بۆ دەستەی دەستپاکیی هەرێم.
٥- هەمواری ڕێنمایی ژمارە (٢.)
هەڵکەوت عەبدوڵڵا
١٠-٦-٢٠٢٢