د. سەعید عەلی محمد
كتێب یەكەم ئامڕازی سەرەکی فێربوونە ، ئامڕازی ڕووناكبیریی و وەرگرتنی پایەكانی زانستە ، ئامڕازی ئاشنابوونە بە ڕۆشنبیرییە جیاوازەكان ، تەنانەت ئایینە جیاوازەكان لەڕێی كتێبەوە هاتوون ، سەرجەم ئەوەی بە مرۆڤ گەیشتووە لە زانست و یاسا و ڕێكخستنی ژیان و هۆشیاریی و تێگەیشتن و حاڵی بوون لە دین ودونیاو ئایینەكەی ، هەر هەمووی لەنێو چەند كتێب و لەوحەیەكی پارێزراوەوە بۆی دابەزیووە.
كتێب دۆست و هاوڕێی یەكەمی ڕاستەقینەی مرۆڤە ، كتێب مەوسوعەیەكی گەورەی بەرفراوانە و، كورتە و پوختەی ئەزموون و بەرهەمی ژیانی ئەدیبەكان و بیرمەندەكان و زاناکان وداهێنەرەکانە ! هەر لەڕێی کتێبەوە مرۆڤەكان دەتوانن خۆیان و نیشتمانەكەیان و شارستانیەتەكەیان بینا بكەن و گەشەی پێبدەن ، لەسەرتاسەری جیهاندا داهێنەرو عەبقەرییەك نابینی خوێنەر نەبێ و دۆستی گیانی بە گیانی كتێب نەبێت.
چۆن بگەڕێینەوە بۆ دۆستایەتی كتێب ؟
بەهۆی ئەو گەشەسەندن و پێشكەوتنە گەورە و بەرفراوانەی تەكنەلۆژیا و، ئەو كاریگەرە سەرنجڕاكێشەی كە بەسەر هەموواندا فەرزی كردووە ، هەروەها پەرەسەندنی یارییە ئەلیكترۆنییەكان و بەربڵاوی تۆڕە كۆمەڵایەتییە جۆراوجۆرەكان و، چەندان داهێنانی تری گەورەی جیهانی كە هەر هەموویان بوونەتە بەشێكی سەرەكی ژیانی ڕۆژانەی ئێمە ، خەریكە كتێب لە زیهن و خەیاڵی نوخبەی ڕوناكبیرو خوێنەر بە گشتی و، گەنج و لاوە تازە پێگەیشتووەكان بە تایبەتی بەرەو نەمان و سڕینەوە و كاڵبوونەوە دەڕوات!
بەڕادەیەك كە ئێستە پرسی وازهێنان لە خوێندنەوە و دووركەوتنەوە لە كتێب بە هەڕەشە و مەترسییەكی گەورە سەیر دەكرێ كە ڕووبەڕووی خێزان و كۆمەڵگە و دەزگاو دامەزراوە پەروەردەییەكان و ناوەندەكانی خوێندن بۆتەوە!
بۆیە ئێمە هەمیشە ئەم پرسیارانە دەوروژێنین : ئێمە چۆن بتوانین كتێب و خوێندنەوە لای نەوەی نوێ خۆشەویست بكەین ؟ چۆن بتوانین جارێكی تر جوانی و ڕەونەق و گەورەیی و قورسایی بۆ كتێب بگێڕینەوە وەك سیمایەكی جوانی زانست و مەعریفە و ئامڕازێك لە ئامڕازەكانی فێربوون و فێركردن ؟ ئێمە چۆن بتوانین خوێندنەوە بكەینە ئەتەكێت و بەشێك لە ژیانی ڕۆژانەمان ؟
من بڕوام وایە خۆشەویست كردنی كتێب و هاندانی لاوەكان بۆ خوێندنەوە ئەركی چەند لایەنێكە كە ئەنجامی بدەن ، هەر لە خێزانەوە بگرە تا كۆمەڵگە و دامەزراوە پەروەردەییەكان و دەزگاكانی ڕاگەیاندن و حكومەت و لایەنی دەسەڵاتدار!
1- لە خێزانەكانەوە :
پێویستە خێزانەكان هەر لە سەرەتای تەمەنی منداڵەكانیانەوە ، منداڵەكانیان لەگەڵ عادەت و خووی خوێندنەوە ڕابهێنن ، ڕاستە ئێستە ئەو ئەركە بەهۆی هەیمەنەكردنی ئامێرە ئەلیكترۆنییەكانەوە ئەندازەیەك سەخت بووە ، بەڵام دەكرێ باوكان و دایكان لەبەردەم منداڵەكانیاندا بخوێننەوە ، تا ئەوانیش چاو لەوان بكەن و بە تێپەڕبوونی كات لەگەڵ خوێندنەوەدا ڕابێن ، هەروەها لە ماڵەكاندا شوێنی ئارام و سەرنجڕاكێش دیاری بكرێ تەنها بۆ خوێندنەوە ، پێویستە لە ماڵەكاندا كتێبخانەیەك هەبێ كۆمەڵێك كتێبی سەڕنجڕاكێش و گونجاو لەگەڵ تەمەن و ئاست و حەزو ئارەزووەكانی ئەوان لەخۆ بگرێت!
هەروەها خێزانەكان دەتوانن لە كۆتایی هەموو هەفتەیەكدا ، یان كۆتایی هەموو مانگێكدا هاوڕێیەتی منداڵەكانیان بكەن بەرەو كتێبخانە گشتییەكان بۆ ئەوەی بەرە بەرە حەزو ئارەزووی خوێندنەوە و كتێب و گەڕان بەدوای زانست و مەعریفەدا لە هزرو دڵ و دەروونیاندا بچێنرێ.
2- لە ناوەندە زانستیی و دامەزراوە پەروەردەییەكانەوە :
پێویستە ناوەندە زانستییەكان و دامەزراوە پەروەردەییەكان لەسەرجەم قۆناغە جیاوازەكانی فێرخوازییدا بەشێك و وانەیەك تایبەت بكەن بە ئەكتیڤكردنی بواری نوسین و كتێب و خوێندنەوە ، هەروەها دەكرێ لەماوەی پڕۆسەی خوێندنی ئەو ساڵەدا چەندین پێشبڕكێی ڕۆشنبیریی لەنێوان قوتابی و خوێندكارەكاندا ساز بكرێ ، لەگەڵ ئەنجامدانی چەندین وانە و ڕێكخستنی كۆڕبەندی تایبەت بۆ برەودان بە حەزو ئارەزووی خوێندنەوە و، نیشاندانی ئەو ڕاستییە بۆ لاوە تازە پێگەیشتووەكان كە (خوێندنەوە وکتێب) سەرچاوەی دەوڵەمەندكردنی ژیانێكی سەركەوتوو و پڕ بەختەوەری یە!
لەگەڵ ئەمانەدا دەكرێ قوتابیان و خوێندكاران لە قۆناغە جیاوازەكاندا لەلایەن ناوەندە زانستییەكانەوە و بەشە پەروەردەییەكانەوە هان بدرێن بۆ فێربوونی هونەری نوسین و لێكۆڵینەوە و دیزاینكردنی پەرتووك و كتێبی ئەلیكترۆنی و، بانگهێشت كردنی ژمارەیەك لە نوسەرو قەڵەم بەدەستەكان بۆ سەردان كردنی قوتابخانە و ناوەندەكانی خوێندن ، لەپێناو ئاشناكردنی قوتابیان بە نوسەرو زاناو كەڵە پیاوە گەورەكانی بواری خوێندنەوە و زانست و مەعریفە و نوسین!
لەلایەكی ترەوە ئەو دامەزراوە زانستیی و پەروەردەییانە دەتوانن هەندێ گەشتی ڕۆشنبیریی و زانستیی تایبەت ڕێكبخەن بۆ كتێبخانە و پێشانگاكانی كتێب و، ناساندنی ئەم نوخبە گەنجە ئەكتیڤە بە جوانی و بەهای بەرزی كتێب و سوود و دەستكەوتی گەورەی بێ وێنە و بێ سنووری خوێندنەوە!
3- لە میدیا و دەزگاكانی ڕاگەیاندنەوە :
ئەركی دەزگاكانی ڕاگەیاندن و دەزگا ئیعلامییە گەورەكانە ڕۆڵی گەورە و گرنگ ببینن لە خۆشەویست كردنی كتێب و گەڕاندنەوەی كۆمەڵگە بۆ مومارەسەكردنی خوێندنەوە ، لەڕێی كەسانی پسپۆڕو كاریگەرو بەرنامە و پڕۆگرامی تایبەت و، سازدانی هەڵمەتی گەورەو بەرفراوانی ئیعلامیی جۆراو جۆری هۆشیارکردنەوە لەو بوارەدا .
4- لەلایەن دەسەڵات و دەزگا پەیوەندیدارەكانەوە :
پێویستە دەزگا پەیوەندیدارەكان هەر لە وەزارەتی پەروەردە و وەزارەتی خوێندنی باڵاو وەزارەتی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندن ، گرنگی بە زیادكردنی ژمارەی كتێبخانەكان و ماڵ و دیوەخانە ڕۆشنبیرییەكان بدەن لە سەرجەم گوند و قەزا و ناحیەكان ، لەگەڵ دابینكردنی بودجە و توانای دارایی بۆیان ، هەروەها سازدانی پێشبڕكێی گەورەی ساڵانە لە بواری خوێندنەوە بۆ چین و توێژی قوتابی و لاوەكان و، ڕێزلێنان لە خوێنەرە بە تواناو نوسەرە بەهرەمەند و نمونەییەكان!
لەپێناو هاندانی لاوەكان بۆ خوێندنەوە پێویستە دەسەڵات گرنگی بە دەستەبەركردن و ئامادەكردنی كتێب بدات ، ئەو كتێب و بەرهەم و بڵاوكراوانەی كە زیاتر بە حەزو ئارەزوو و داواكارییەكانی ئەوانەوە پەیوەستن ، لەگەڵ هەمەچەشنەكردنی كتێب و بڵاوكراوەكان لەنێوان زانستیی و پەروەردەیی و ڕۆمان و مێژوویی و كتێبی وێنەكراو كە یارمەتیدەربن بۆ تێگەیشتن لە بیرۆكەكان بە ئاسانی ، هەروەها ئەو بەرهەم و نوسینانەی كە زۆر كاریگەرو زیندوون و حەزی گەڕان و بەدواداچوون دەوروژێنن.
ماوەتەوە بڵێم: هیچمان لەسەر نیە تەنها نەفەس درێژی و ئارام گرتن نەبێ لەسەر ڕاهێنانی ئەم نەوە نوێ یە لەسەر خۆشویستنی كتێب و هاندانی لەسەر خوێندنەوە ، بۆ ئەوەی چیتر مۆبایلەكان و ئامڕازەكانی پەیوەندی و سۆشیال میدیا تەمەنیان بەفیڕۆ نەدات ، بۆ ئەوەی داهاتووی ئەوان و كۆمەڵگە و وڵاتیش لە کەوتن و داڕمان و مەترسی بپارێزین !