كودەتا سەربازیەكەی توركیا قسەوباسێكی زۆری بەدوای خۆیدا هێناوە، لە ئاستی ناوەندە رەسمیە نێوودەوڵەتیەكان وەك ئەتەكێتێكی دیبلۆماسی، دەوڵەتەكان پەیامی پشتیوانی بۆ توركیا دەنێرن. دامەزراوە میدیایی و سەنتەرەكانی لێكۆڵینەوەو بەدواداچوون چی لەناوخۆی توركیا و لە دەرەوەش، شرۆڤەی ژینگەی سیاسی و سەربازیی توركیا دەكەن و سەرقاڵی دۆزینەوەی هۆكارەكانی ئەنجامدانی كودەتاكەن. هەندێكیش بەدوای زانیاری چۆنێتی رووداوەكەوەن، شەن و كەوی سەرنەكەوتنی كودەتاكە دەكەن. تەنانەت هەندێك گومانیش دەخرێنەڕوو لەوەی شێوازی كودەتاكە، دەربازبوونی ئەردۆگان و كابینە وزاریەكەی حكومەت، زوو هاتنە دەستی دەست و پێوەندەكانی ئەردۆگان و زوو شكست پێهێنانی كودەتاكە، وەك سیناریۆیەكی ئەردۆگان دەرئەخەن تا بیكات بە پاساو و بیانووی پاكتاوكردنی نەیارەكانی.
بێگومان تا ماوەیەكی دوورتریش ئەم قسەو باسانە بە گەرمووگوڕی دەمێننەوە، هەر لایەنێك بە پێی بەرژەوەندی و ئەجندای سیاسی خۆی لە گۆشەنیگای خواست و ئامانجەكانی خۆیەوە، خەڵكی پێوە سەرقاڵ دەكەن. كە ئەمەش دیوێكی سروشتی سیاسەتە، ئەگەر كودەتاكە سەركەوتووبایا بەشێك لەو وڵاتانەی ئێستا ئیدانەی دەكەن، ئەوكات پیرۆزباییان دەكرد. لە ناوخۆش زۆرێك لەوانەی ئیدانەی دەكەن ئەوكات خۆیان دەكرد بە شەریكی سەركەوتنەكان.
جا كودەتاكە هەروا هەڵچونێكی ژمارەیەك ئەفسەر و سەربازی توركیا بووبێت یان بەپلان و نەخشەی ووردی دەزگاو دامەزراوە سەربازیەكانی وڵات، تەنها هەوڵێكی ناوخۆیی بووبێت یاخود بەشێك بووبێت لە بەرنامەیەكی فراوانتری نێوودەوڵەتی، كودەتایەك بووبێت بۆ لەڕەگ و ریشە هەڵتەكاندنی بەرنامە و ستراتیجی پارتی داد و گەشەپێدان، یان ئەگەر وەك دەوترێت سیناریۆ بووبێت. تاكتیك و پلانی ئەردۆگان و بانگەوازەكەی بۆ هاتنە سەر شەقامی پشتیوانەكانی شكستیان بە كودەتاكە هێنابێت یان ئیسرائیل و ئەمریكا بە هانایەوە چووبن، ئەوەی هەیە واقیعێكە كە ئەردۆگان بەسەر گەورەترین مەترسیدا سەركەوت.
هەركام لەو ئەگەرانەی باس دەكرێن راست بن، هیچ لەوە كەم ناكاتەوە كە دەووترێت (كەوتنێك نەمكوژێت، بەهێزم دەكات). ئەردۆگان لە دوای كودەتاكە پێچەوانەی ئەو بۆچوونانەی پێیان وایە ئەوە سەرەتای لێكترازانێكی قوڵی سیاسی و كۆمەڵایەتیە لە توركیا و ئیتر ئەردۆغانێكی شكۆ شكاوی لاواز دێتەوە سەر سەكۆی سیاسی، بەپێچەوانەوە بە دەست و بازوویەكی بەهێزترەوە دێتەوە مەیدان. لانی كەم لە ئاستی ناوخۆی وڵاتەكەیدا بەهێزتری دەكات. هەموشمان بینیمان لە چركە ساتی رووداوەكەوە چۆن نەیارە سیاسیەكانی كە پێشتر هاوخەباتی بوون و لێی رەنجابوون دەستیان بە پشتییەوە گرت و حیزبە نەیارەكانیشی چوونە سەنگەرەكەی ئەو.
ئەگەر ئەو زانیاریانەش دروستبن كە دەوترێت ئەمریكا و ئیسرائیل لە رێگەی هێرشی ئاسمانی و بە هەڕەشەكردن لە سەركردەكانی كودەتاچیەكان، شكستیان پێهێنابێت، ئەوەش نابێتە مایەی لاوازبوونی ئەردۆگان، بەڵكوو لە هاوكێشە هەرێمایەتی و نێوودەوڵەتیەكانیشدا بەهێزتری دەكات كە دوو دەوڵەتی بەهێزو كاریگەری وەك ئەمریكا و ئیسرائیل تا رادەی بەكاربردنی هێز بەرگری لەمانەوەی دەسەڵاتەكەی بكەن.
شاراوەش نیە كە ئەردۆگانی ئەم ساڵانەی دووایی، هەمان ئەردۆگانی پێشتر نیە، مەیلی دەسەڵاتخوازیەكەی لە پرەنسیپ و ئامانجەكانی پێشتری خۆیی و حیزبەكەی دووری خستۆتەوەو هەر ئەوەش هۆكاری دابڕان و جیابوونەوەی بەشێك لە هاوسەنگەرەكانی بوون. ئارەزووی دەسەڵات و پاوانكردنی پێگە گرنگەكانی دەوڵەت و وابەستەكردنی هەموو جومگەكانی دامەزراوە دەوڵەتی و تەنانەت دادوەریی و سەربازیەكان بۆخۆی، لای كەس شاراوە نین. دوای بوونی بە سەرۆك كۆمار نەیشاردۆتەوە كە خوازیاری گۆڕینی دەستور و سیستەمی سیاسی وڵاتە و دەیەوێ هاوشێوەی ئیمبراتۆرێكی گەورە یاخود وەك سوڵتانێكی عوسمانی ئەو چەند ساڵەی تەمەنی سیاسی بەڕێوەبەرێت.
رێگریەكانیشی دیارن، بەپلەی یەكەم تا ئێستا نەیتوانیووە هەموو سوپا بخاتەژێر كۆنترۆڵی خۆیەوە، بەشێكی زۆر لە ئەندامانی دەسەڵاتی دادوەری بەوە لەقەڵەم ئەدرێن لایەنگری بزوتنەوەی خزمەت بن. ئەوان بەپلەی یەكەم كۆسپن لەبەردەم ئەو ئامانجانەی ئەردۆگان و لە رووی ئایدۆلۆجی و مەزهەبی و ستراتیژیشەوە، مەترسین لەسەر ئەردۆگان و پارتەكەی. بۆیە لەیەكەم ساتی دوای كودەتاكەشدا پەنجەی تۆمەتی بۆ فەتحوڵا گویلەن درێژكرد كە لە پشتی كودەتاكەبێت.
لە ئاستی ناوخۆی توركیا بەهۆی شكستی كودەتاكەوە زەمینەو كەشی سیاسی لەبار دەبێت بۆ دەستكردنەوەی ئەردۆگان وە دەیەوێ ئەم كودەتایە بكاتە دەرفەت بۆ تەسفیەی هەموو نەیارەكانی چی لەناو سوپا و لەناو حیزبەكانی تر و تەنانەت لە دەرەوەی پرۆسەی سیاسیش. بینیمان لە رۆژی یەكەمی دوای كودەتاكەشەوە بەشێوەیەكی بەرفراوان كەوتوونەتە دەستگیركردنی هەموو ئەوانەی دوور و نزیك نەیاری سیاسی ئەردۆگانن. بەدەر لەوەی سەتان ئەفسەر و ژەنەراڵ و بەرپرسی جیاجیای دامەزراوەكانی سوپا دەستگیركراون، چەندین دادوەر لە دەزگای دادوەری لەسەركار لابراون و بەشێكیان خراونەتە زیندانەوە. هەزاران كەس وەك خائین لەقەڵەم دران و هەموویان دادگایی دەكات، هەر كەسیش نەیاری بكات بە پشتیوانی لە كودەتا تۆمەتباری دەكات.
ئەگەر كودەتاكە وەك دەوتریت چەند ئەفسەرێكی سوپا پێی هەستاون، راماڵینی هەزاران دادوەر لەچای چین.؟ مامۆستای زانكۆ و چالاكوانی مەدەنی و كەسانی بانگخواز بۆ.؟ رەنگە لە رۆژانی داهاتوو خەڵكانی تریش بگرێتەوە. هەموو ئەوەش لە پێناو ئەوەدایە كە ئەردۆگان دەیەوێ بەو خواستە سیاسیانە بگات كە پێشتر وەك ئامانجی سیاسی دیاریكردوون.
وە بەهۆی ئەو مەیل و خواستە سیاسیانەی ئەردۆگانەوە ئەگەر لە رابردوودا كودەتا سەربازیەكان بووبنە هۆی روخانی حكومەتی مەدەنی، یان لاوازكردنی، ئەوە ئەمجارەیان هاوكێشەكە پێچەوانە بوویەوە، حكومەت زۆر بەهێزدەكات و دەسەڵاتی سوپا لاواز و بەركەنار دەخرێت یاخود هەموو پۆست و دەزگا سەربازیەكان بەخەڵكانی لایەنگری خۆی پڕ دەكاتەوە. بەڵام رەوشی دیموكراسی و ئازادی میدیا و كاری سیاسی بەرتەسك دەبنەوە.
ئەوەی لەم نێوەندەدا وەك قوربانیەك دەمێنێتەوە كوردی باكورن، پرۆسەی ئاشتی پەكیخراوە، دەوڵەت بە بەهێزییەوە دێتەوە مەیدان. پرۆسەی دیموكراسی و ئازادی كاری سیاسی بەرتەسك دەبێتەوە، میدیا زیاتر وابەستەو پاوانی بەرژەوەندیەكانی دەوڵەت دەكرێت. ئەمە بەو مانایە نیە لە ئەگەری سەركەوتنی كودەتاكەدا دۆخی كورد باشتر دەبوو، بە پێچەوانەوە ئەگەر كودەتاكە سەركەوتایا حوكمی عورفی پەیڕەو دەكرا، سەرتاكانی بیری كەمالیزم دەچەسپێندرانەوە و دۆخی كورد دەگەڕایەوە بۆ هەشتاكانی سەدەی رابردوو. باشترین بژاردە لە ئەگەری سەركەوتنی كودەتاكەیا ئەوەبوو كە كورد شارە كوردیەكانی كۆنترۆڵ بكردایا تا بە پێگەیەكی بەهێزەوە لەگەڵ حكومەتی دوای كودەتا بكەوتایەتە گفتوگۆوە.
بۆ داهاتوو كورد لە باكور پێویستی بە موجازەفەیەكە كە دڵنیایی ئەوە بەدەستبێنێت نە مەیلە ناوەندگەراییەكەی ئەردۆگان و نە بەرتەسك بوونەوەی دیموكراسی و نە ترسی كودەتایەكی تر، نەیخەنە پەراوێزەوە.