بەشی چوارەم
لە بارەی رۆڵی رێكخراو و سەندیكاكان
لە ئاستی فكری، تێگەیشنی زۆر و جیاواز هەیە لە ئەرستۆوە بۆ هیگل و ماركس و دواتریش گرامشی هتد ... لە هەموو حالەتێكا ناتوانین وەك پرسێكی نەگۆر مامڵەیان لەگەڵدا بكەین، وەك لە مێژوودا ئەو رۆڵە گۆڕاوەی سەندیكا و رێكخراوەكان دەبینین. مەبەستی ئەم بابەتە رۆچوونە ناو ئەم جەدەلە نیە بەقەد ئەوەی هەوڵێكە بۆ تێگەیشن لە واقع و رۆڵی ئەمرۆی ژیانی سەندیكایی و رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی لە هەرێمی كوردستان لە چوارچێوەی بزووتنەوەكۆمەڵایەتییەكان .
قەیرانی بونیادی سەندیكاو یەكێتی و كۆمەڵەكان
دەیان سەندیكا و كۆمەڵە و یەكێتییەكان هەن،بەنمونە، سەندیكای كرێكاران، پزیشكان، پەرستاران،مامۆستایان،فەرمانبەران،پارێزەران، رۆژنامەنووسان، یەكێتی جوتیاران، خانەنشینان، كۆمەڵەكان. ئەم سەندیكاو كۆمەڵە و یەكێتیانە لە ئاستی فۆرم دەتوانین وەك بەشێك لە بزووتنەوە كۆمەڵایەتیەكان ئەژمارییان بكەین. بەڵام شێوەی دامەزراندن و پەیكەری رێكخراوەیی و موومارەسەكردنی دیموكراسیەتی ناوەخۆیی، زۆرینەی زۆرینەیان رووبەرووی قەیرانی گەورەدەبێتەوە . بەواتایەكی تر زۆرینەی ئەو سەندیكاو یەكێتی و كۆمەڵانە لە لاین حزبەكانی بەشدار لە بەرەی كوردستانی ئەوكات ستافەكانیان لە نێوان خۆییان دابەشكرد و دایانمەزراندن. دوای 30ساڵ لەو دابەشكارییە، زۆربەی زۆری ستافەكانی ئەو سەردەمە هێشتا بەناوی نوێنەرایەتی ئەو چین و توێژانە كاردەكەن، واتە هیچ پەیوەندییەكیان بە وانەوە نیە كە بەناوییانەوە كاردەكەن .
ئەگەر نمونەی سەندیكای كرێكاران وەربگرین، زیاتر لە 20ساڵە هەڵبژاردنی ناوەخۆیی ئەنجام نەداوە، هەیمەنەی حزبە دەسەڵاتدارەكان و دەستوەردانیان تا ئاستی كۆنترۆڵكردنیان رۆیشتووە، بە جۆرێك دەبینین هیچ رۆڵێكیان نابینیت، لە كاتێكا رۆژانە سەدان كرێكار رووبەرووی دەركردن و دەستدرێژی سێكسی ئستغلال كردنیان بە ئەنجامدانی كاری هەرزان و نەبوونی گرێبەست و مافی بیمەكۆمەڵایەتیەكان و گیان لەدەستدان دەبنەوە، بەهۆی نەبوونی مەرجەكانی سەڵامەتی. ئەوە بۆ سەندیكای رۆژنامەنووسان و زۆربەی ئەوانی تریش راستە. رۆژانە رۆژنامەنووس دەستگیر دەكرێت و رێگری لە كاری رۆژنامەوانی تا ئاستی داخستنی كەناڵ، كەچی سەندیكا هیچ رۆلێك نابینێت ؟.
ئەم فۆرمانە لە كاری سەندیكایی نەك ناتونێت هیچ رۆلێكی سیاسی هەبێت تەنانەت لەوەش كەوتووە بتوانێت داكۆكی لە مافەسەرەتاییەكانی چین توێژەكانی خۆشی بكات لە ئاستی ماف و داواكاری سەرەتایی . چوارچێوەی یاسایی لە هەرێمی كوردستان وەك كاڵایەك پر بە باڵای دەسەڵات درستكراوە، بەپێی یاساش فرەیی كاری سەندیكایی و یەكێتییەكان و كۆمەڵەكان یاساغكراوە، بۆ هیچ كەسێك نییە سەندیكای تر دروستبكات، كەئەمە پێشێلكارییەكی زەقی یاسایی و پەیماننامە نێودەوڵەتیەكانە .
لە بارەی رۆڵی رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی لە ئاستی چەندایەتی لەم چەند ساڵەی دوایی رووییان لە هەڵكشانكرد، كاریگەری فشاری دەسەڵات و خۆبەستنەوە بە تەنیا فەندی رێكخراوە نێودەوڵەتیەكان و بڵاوبونەوەی گەندەڵی و بیرۆكراتیەت، هۆكارگەلێك بوون بۆ گشەنەكردنیان لە ئاستی چۆنیایەتی، ئەوە بەمانای گشتاندنی موتلەق نییە بۆ هەموان لە سەندیكاو كۆمەڵەو رێكخراوەكان، لێرەدا مەبەست زۆرینەیە، بۆتە دیاردەیەكی گشتگیر .
زاڵبوونی فكری لیبرالی و نەهێشتنی رۆڵی سیاسی سەندیكاو رێكخراوەكان و پێشكەشنەكردنی نموونەی جیاوازتری هێزەچەپەكان و مانەوە لەچوارچێوەی ئەم جۆرە لە كاری سەندیكایی و رێكخراوەیی، هاوكات لەگەڵ ئەو ڕەوشەی سەندیكاو رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی تێی كەوتوون، بۆتە یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی دابڕانیان لەو (بزووتنەوە كۆمەڵایەتییەی ئەمرۆ) كە بەشێوەی خۆپیشاندانی موسومی و هەڕەمەكی رۆڵی بەشداری سیاسی تازە دەدۆزێتەوە بۆ گۆڕانكاری، لە كاتێكا زۆربەی دەرگاكانی بەسەردا داخراوە.