چەند ساڵێكە لە هەرێمی كوردستان هەڵمەتی شێوە هەرەمی 16ڕۆژەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ژنان بەرێوەدەچێت، بەڵام بۆ یەكەم جارە لەسەرەتای هەفتەی رابردووەو و تا ئێستاش هەڵمەتێكی نا رێكخراو و خۆرسكی گەورەی كۆمەڵایەتی لە تۆرە كۆمەڵایەتیەكان دژ بە هێنانی ژنی چوارەم لە لاین فیگەرێكی ئیسلامی سیاسیەوە دروستبووە كە لە جەوهەردا هەڵمەتێكە دژ بە فرە ژنی، دەكرێت ئەمە بكرێتە بۆنەیەكی تایبەتی ساڵانە لەم كاتەدا لە دژی دیاردەی فرە ژنی .
هاوكات ناوندێكی كۆمەڵایەتی و دینی و سیاسیش چونە بەرەی شەرعیەتپێدان و ریزكردنی چوارژن بەیەكەوە بۆتەنها پیاوێك، بۆ ئەمەش تێكست و كلتوری دواكەوتوویی دوورگەی عەرەبیان كردە بیانوو لە بری سەرەتایترین مافە گەردوونییەكانی مرۆڤ و ژن .
چەند نمونەیەك لەمانە، لەشوێنی كارەكەم بۆ مامۆستای كچەكەم و لە بەشێكی كۆمێنتەكانی سۆشیاڵمیدیاوگفتوگۆكۆمەڵایەتییەكاندا، چەند پاساو گوێبیست بوین هەرهەمووی لە چوارچێوەی شەرعیەتدان بوو بە فرەژنی و هێنانی ژنێكی تر لە لایەن بەرێز عەلی باپیرە و باپیرەكانی تر، دڵنیام لە شوێنی تریش ئەوە دووبارە و چەند بارە بۆتەوە و دەبێتەوە .
یەك،مامۆستای كچەكەم:" هەرچەندە من رۆژێك لە رۆژان ئەندام و لاینگری كۆمەڵی ئیسلامی نەبووم بەڵام ئەوەی مامۆستا عەلی باپیر كردۆیەتی كارێكی ناشەرعی نەكردووە، بەرپرسەكان بەناشەرعی چەندین پەیوەندییان هەیە كەس قسەیەك ناكات بەڵام بۆچی بۆ ئەوەی مامۆستا دەبێتە هەرا". دواتر هەمان قسە لەلاین كوڕەكەی باپیر دووبارەكرایەوە ؟ .
دوو،ژنێكی تر لە شوێنی كارەكەم : "ئەم هەموو كێشەمان هەیە بۆچی تەنها باسی ئەم بابەتەی عەلی باپیر دەكەن، كاكە ئەو كچە بە ئازادی خۆی شویكردووە ئێمە هەقمان چییە بەسەرییەوە". دواجار لە كۆتایی قسەكانی بە پێكەنینەوە گوتی : "چی بكەین هەزاران كچ و ژن لەماڵەوە ماونتەوە و پیاویان دەست ناكەوێت چانییە ئەو چارەگە پیاوەشی دەست كەوتووە " .
سی، یەكێكی تر لەو لاوە گوتی: "ئەوەی مامۆستا عەلی باپیر كردوویەتی جوهەری ئیسلامە" .
چوار، عەبدوڵستار مەجید بۆ سات نیوز : "مامۆستا عەلی باپیر بە نیازی ژن هێنان نەبووە،بەس ئەوكچەیان پێشكەشكردوو ئەویش لە بەر دڵی خەڵك ناچار بوو بیكاتە ژنی چوارەم ".
چەند تێبینییەكی كورت دەخمەڕوو لەسەرئەمانەی ئاماژەم پێداوە :
لە پاساوی یەكەم، شەرع و رەِچەتەدینییەكان دەكرێتە بنەمایەكی نەگۆڕ بۆ لێدان لە جەوهەرو سەرەتایترین مافەكانی مرۆڤ، لەم تێگەیشتن و تەفسیرە لە دین، مرۆڤ خراوەتە دەرەوەی (چەق) لە بڕی ئەوە دەقێكی ئاینی دەچێتە جێگاكەو دەبێتە چەق، جارێكی تر گەرانەوەیە بۆ وێنەیەك لە وێنەكانی عقڵیەتی دەوڵەتی خەلافەی ئیسلامی كە یەكێك لە نمونەكان (داعش)ە، لە دۆخێكا كۆمەڵگەكەمان لەساییەی دەسەڵاتی ئۆلیگاریشی دارایی هیچی بەسەر هیچەوە نەماوە، سەرەتایترین بنەماكانی ژیانێكی سیكۆلار و دیموكراسی و دادپەروەری كۆمەڵایەتی تیایدا بنیادنەنراوە، بۆیە لێرەدا كەلێنێكی گەورە هەیە بۆ دروستبوونی عقڵیەتی توندڕەوی دینی و بەهێز بوونی ئیسلامی سیاسی ئیخوانی و سەلەفی.
بەشی دووەمی قسەكانی مامۆستای كچەكەم، كاتێك دەڵێت بەرپرسان چەندین پەیوەندیان لە دەرەی هاوسەرەكانیان هەیە بۆ كەس قسەناكات بەڵام بۆ ئەوەی مامۆستا عەلی باپیر دەبێتە بابەت.
لە لایەك ئەمە وەك بەشێك لە لە ئابڕوچونی زۆرینەی سەرانی حكومڕان باس دەكەن كاتێك پێگەكەیان بۆ غەریزەی كەسی ئیستغلال دەكەن، بەڵام بەراوردكردنی بە هێنانی ژنی چوارەمی فیگەرێكی ئیسلامی سیاسی هەڵەیەكی كوشتندەیە، بۆچی؟
ئەوەی لەناو بەرپرسان و خەڵكی تریش ڕوودەدات، بەنهێنییە و كەس ناتوانێت بە ئاشكرا بیكات، چونكە لە ئاستی كۆمەڵایەتی و ئەخلاقی و بنەمای پەیمانی نێوان هاوسەران، ئەمە تاوانە و جۆرێكە لە لادان، دەبێت ئەوەش بزانین زۆر جار لە نێوان هەردوو رەگەزەوە ئەنجام دەدرێت، بەڵام هەمووی نهێنییە، كەس نییە بتوانێت شەرعیەتی دینی یان كۆمەڵایەتی و یاسایی و مۆراڵی هتد ... پێبدات. لێرەدا پرسیارێك بە ئاوەڵایی جێدەهێڵم ئەگەر ئەو لادانەی هەندێك لە بەرپرسان ئەوەندە ناشیرنە لە كن ئیسلامی سیاسی بۆچی دەبێتە نمونەیەكی باشی چاولێكەری بەڵام لە فۆڕمێكی جیاوازدا ؟ .
جیاوازی ئەوەی ئەو فیگەرە ئیسلامییە دەیكات و كردوویەتی لە لایەك بریتییە لە تەحەداكردنی هەموو بنەما مەدەنی و مافەكانی مرۆڤ وهەوڵی كەسانی ئازادو دیموكراسیخواز بۆ بەدیهێنانی ژیانێكی هاوبەشی كە لایەنی كەمی یەكسانی و دادپەروەی تێدابێت لە چوارچێوەی یەكەی خێزان و دەرەوەی خێزانیش، لە لاكەی تر ئەوەی فیگەرە ئیسلامییەكە، جارێكی تر دەمەزەردكردنەوەو شەرعیەت پێدانی دینی و كۆمەڵایەتی و یاساییە بۆ فرەژنی و بەكارهێنانی ژن وەك كاڵایەكی ئاماد بۆ غەریزەی پیاوانێكی برسی، جارێكی تریش بانگێشتكردنێكی پۆپۆلیستیانەیە بۆ كۆكردنەوەی لاینگرو بە كۆمەڵایەتی كردنی پرۆژەی ئیسلامی سیاسی و وێنەیەك لە دەوڵەتی خەلافەی ئیسلامی .
تەراتێنێكردنە لە كێڵگەی دینی و كۆمەڵایەتی كۆمەڵگەیەكی دواكەوتوو و ناردنی پەیام و مەسجێكی تایبەتی ئامیرەكانی خەلافەیە، بەجۆرێك ئەمەی باپیر، تەنها هێنانی ژنی چوارەم نییە بەڵكو تەواو پەیام و پرۆژەیەكی ئیسلامی سیاسیە، ناردنی مەسجێكی تەواو سیاسی و زیندووكردنەوە و هەوڵی ناساندنی كارەكتەری خۆیەتی كە هەموو سیفاتەكانی ئەمیری موسڵمانانی تێدا كۆبۆتەوە هتد ... !
قسەی دووەم، كە هی ژنێكە لە شوێنی كارەكەم جارێكی تر دای دەنێمەوە بۆ بەستنەوەی سیلسیلەی ئەفكارمان، : "ئەم هەموو كێشەمان هەیە بۆچی تەنها باسی ئەم بابەتەی عەلی باپیر دەكەن، كاكە ئەو كچە بە ئازادی خۆی شویكردووە ئێمە هەقمان چییە بەسەرییەوە". دواجار لە كۆتایی قسەكانی بە پێكەنینەوە گوتی: "چی بكەین هەزاران كچ و ژن لەماڵەوە ماونتەوە و پیاویان دەست ناكەوێت چانییە ئەو چارەگە پیاوەشی دەست كەوتووە " .
دیوێكی قسەكانی نقومبوونی كۆمەڵگەكەمان نیشان دەدات لە كێشەو قەیران، بەڵام دیوەكەی تری ئاماژەیە بەوەی هێشتا پرسی ژن و ئازادی و یەكسانی لە كۆمەڵگەی ئێمە نەبۆتە ئەولەویەت لە ئاستی ژینگەی كۆمەڵایەتی، هاوكاتە ئاماژەشە بەوەی عقڵیەتی پیاو سالاری نەك تەنها لە روحی پیاوەكانی ئێمەدا هەیە بەڵكو روح و عقڵی ژنەكانیشی داگیركردووە.
لە دێری دووەمی قسەكانی كاتێك دەڵێت: " ئەوكچە بە ئازادی خۆی شویكردووە ". زۆری تریش لەوجۆرە قسەیە دەكەن، ئەمە بینینی مرۆڤە وەك كائینێكی نەگۆڕ و دابڕاو لە ژیانی ماتریالیی و واقیعی، كاتێك ئەو و زۆرانی تریش كارێكیان دەست كەوتووە و توانیویانە هاوسەرگیری بكەن و هەندێك وردە ئازادی تریان هەبێت، ئەمە وەك دوا قۆناغ و كۆتایی مێژووی ئازادبوونیان دەبینن.
ئەو دیدە غەرقبوونە لەمانەوە لەدۆخی پەراوێزی بەبێ بوونی خود ئاگایی، لە كاتێكا ژن ئەمرۆ لە ژینگەیەكی تەواو پیاو سالاری خێڵەكی و سەرمایەداری دەژێت، ئەو ژینگەیە نەك ژنی چوارەمی بەرێز عەلی باپیر تیادا ئازاد نییە تا بریاری ئازاد بدات بەڵكو تەواوی ژنانی كوردستان كەم تا زۆر مەحكومن بەم ژینگەیە، ژینگەیەك تیایدا ژن هێشتا پەراوێزخراوە لە ئاستی كەسێتی وەك خود، لە ئاستی ئابوری و كلتوری و سیاسی و یاسایی و ژینگەی كاركردن هتد ... .
ئەو تێگەیشتنە لەبارەی ئازادییەوە، لەبارەی ژنی چوارەمی ئەو فیگەرە ئیسلامییەو هەموو ئەوانەشی كە هاوسەرگیری دەكەن و قبوڵیانەپیاوەكانیان ژنێكی تری هەبێت یان بچنە ژێر باری فرەژنیەوە، تەواو تێگەیشتنێكی زۆر ڕوكەش و سەتحییە، نەك ئەو خانمە بەڵكو هەر هەموومان لەژینگەیەك دەچینە ناو ژیانی هاوسەرگێری و پەیوندییە كۆمەڵایەتییەكان، تەواو ژینگەیەكی داسەپاو و نامۆیە بە مرۆڤ، چەمكی نامۆبوون لەمرۆدا، لە داهاتوودا وەك بابەتێكی تایبەت لەبارەیەوە دەنوسین .
"زۆرینەی كچ و ژن لە ماڵەوە ماونەتەوە چانییە ئەو چارەگە پیاوێكی دەست كەوتووە"، ئەمە بڕگەی كۆتایی قسەكانی ئەوژنەبوو، لێرەدا لە زۆر ڕوانگەوە دەتوانین خوێندنەوەی بۆ بكەین، بەڵام ئەوەی لێرەدا مەبەستمە ئەوەیە، ئێمە لە ژینگەیەك دەژین مرۆڤ تەواو نامۆبووە بە روحی مرۆڤ، هەرچی پەیوەندییە ناوەكییەكانمان هەیە رۆژانە بەرەو كاڵبونەوەو نەمان دەچن، ئەمە ڕوتكردنەوەی پەیوەندی ژن و پیاوە لە پەیوەندییەكی جەستەیی بەدابڕاو لە پەیوەندییەكی روحی و خۆشەویستی .
سێ، یەكێكی تر لەو لاوە گوتی: "ئەوەی مامۆستا عەلی باپیر كردوویەتی جوهەری ئیسلامە" . ئەمە لە زۆر لاینەوە دەبێت خوێندنەوەی بۆبكەین، بە كورتی، ئەم دیدە بۆ دین تەواو دیدێكی میتافیزیكییە، دابڕاندنی دینە لە سیاقە مێژووییەكەی و راكێشانیەتی بۆ دیاردەیەكی دەرە مێژوویی، ئەم تێگەیشتنە ماتماتیكییە بۆ دین، هەم ئاین و هەم كۆمەڵگەش توشی قەیرانی گەورە دەكات، لێسەندنەوەی هەموو دەسەڵات و بونێكە لە مرۆڤ، بە سەنتەركردنی دینە لە بڕی بەسەنتەركردنی مرۆڤ و مافەكانی مرۆڤ .
چوار، عەبدوڵستار مەجید بۆ سات نیوز : "مامۆستا عەلی باپیر بە نیازی ژن هێنان نەبووە،بەس ئەوكچەیان پێشكەشكردوو ئەویش لە بەر دڵی خەڵك ناچار بوو بیكاتە ژنی چوارەم ".
لێرەدا تەواو ئاشان دەبین بە پێگەی ژن لە دیدی فیگەرێكی تری ئیسلامی سیاسی، "كچەكەیان پێشكەشكردووە" هیچ هەست ناكەین ئەو باسی مرۆڤێك دەكات كە خودان ئیرادەو بوونی خۆی بێت، بەڵكو وەك كاڵا و شمەكێك باسی ئەو ژنە دەكات، ئەو كچە خۆشی خۆی پێشكەش ناكات چونكە ئەو مافەشی نییە بەڵكو سەودای پێی دەكرێت لە نێوان سەودا كەرانی پیاو.
"ئەویش لە بەر دڵی خەڵك ناچار بوو بیكاتە ژنی چوارەم ". جارێكی تر مەسجێكی تری پۆپۆلیستی ئیسلامی دەنێرێت بۆ هەوادارانی، پێیان دەڵێت ئەوە غەریزە و عقڵیەتی پیاوسالاری جەنابی ئەمیر نییە كە بریاری ژیانی هاوبەشی ( هێنانی ژنێكی تر دەدات) بەڵكو ئەوەش لەبەر خاتری خەڵك و ئێوەیە،ئەوە تەنها دابەشكردنی رۆڵە بۆ گەراندنەوەی رۆڵە تەواو نەكراوەكەی ئەمیری موسڵمانان.
چەند سەرەقەڵەمێكی تری پەیوەست بەم پرسەوە:
ڕووبەڕوو بونەوەی فرەژنی بابەتێك نییە كورتبكرێتەوە لە ڕووبەڕووبونەوەی فیگەرێكی دیاریكرا لەناو دوونیای ئیسلامی سیاسی،كە لەم وتارەدا هەمووهێزە ئیسلامییەكانیش وەك هێزێكی نەگۆر و لە یەك خانەدا نابینێت بەڵكو ئەمە پرسێكە راستەوخۆ گرێدراوە بە پرسی سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و كلتوری كۆمەڵگەكەمان، پرسێكە لەهەناوی شوناسی رۆڵی دەوڵەت و پرس و پێگەی علمانیەت و یەكسانی و دادپەروەری و گۆرانكاری كۆمەڵایەتی و سیاسی، دایە.
ئەگەر تێبینمان كردبێت زۆرینەی ئەو ژنانەی قبوڵی فرەژنی دەكەن لەگەڵ یەك یان دوو یان سێ ژنی تر بەیەكەوە بۆ پیاوێك، ئەو ژنانەن كە لە خراپترین دۆخی دواكەوتویی كۆمەڵایەتی و هەژاری ئابوری و كلتوریدان، هێنانی كچی هەرزەكارو تەمەن بچوكی ئەو خێزانە عەرەبانەی ڕووبەڕووی ئاوارەیی و دەربەدەری بونەتەوە لە ئەنجامی جەنگەكانی ئەم دواییەی عێراق، یەكێكە لەو نمونانەی بۆتە دیاردەیەكی تازە لەناو پیاوانی بەتەمەنی كورد.
بەنسبەت هێزە ئازادیخوازەكان، كاركردن بۆ گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی و پرسی ژن گرێدراوە بە پرسێكی گەورەتر لە ئاستی سیاسی ئابوری و شوناسی دەوڵەتەدا، پرسێكە لەچوارچێوەی پرۆژەی دوونایەكی باشتر، دوونیای (ئازادی دادپەروەری و یەكسانی)دایە. تاوەكو ئەم شێوازە هەرەمییە لە ژیانی سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی باڵادەستبێت، زۆرینە لە دەرەوەی بونی سەربەخۆیی خۆی و ماف و ئازادییەكانیشی، دەبێت. یەكێك لە ئیشكالیەتە گەورەكان نەبوونی رۆڵی كارای هێزە كۆمۆنیست وچەپ و ئازادیخوازەكانە لە پرۆژەیەكی وەهادا .