•
سەرەتا دەبێت ئەو ڕاستیە بزانین كە هەموو پڕۆسەیەكی چاكسازی لە یاسا و ڕێنمایی و ئۆرگانەكانی هەر دامودەزگایەكی حوكمڕانیدا كارێكی باشە بۆ نوێیبونەوە و خۆتەكاندن لە كێشە وگرفتە كەڵەكبوو و ڕێگریەكان،گەر بەنیەتێكی باش و ڕاستگۆیانەوە سازبكرێت و لەسەر زەمینەی واقعیش وەكو خۆی جێبەجێبكرێت و تەنها مەبەستیش بەرژەوەندی گشتی وڵات و هاوڵاتیان بێت.
•
بەداخەوە لەماوەی 28 ساڵی ئەزمونی حومكڕانی هەرێمی كوردستاندا،گەلێك جار دروشمی چاكسازی و پاكسازی بەرزكراوەتەوە لەلایەن حیزب و سەركردە باڵادەستەكانەوە،بەڵام هەر هێندەی نەبردوە لەبیركراوە و پشتگوێخراوە و هیچی لێجێبەجنەكراوە بەبیانوی جیاوازەوە،چونكە مەبەستی ڕاستەقینەیان ڕایكردنی قۆناغەكان بوە و لەلایەكی تریشەوە فریواندنی هاوڵاتیان و هێوركردنەوە و كپكردنەوەی دەنگە ناڕازیەكان بوە،بۆیە ئێستا و ئایندەی ئەم دەسەڵاتە خۆماڵیەمان بەم ڕۆژە گەیشتوە كە لانی كەمی بەڕێژەی 60% هاوڵاتیان گەر نەڵێین زیاتریش لێی زویر و توڕە وناڕازین بەگوێرەی بەشداریكردنیان لە دوا هەڵبژاردنی پەڕلەمانی كوردستاندا.
•
ئاشكرایە پڕۆسەی چاكسازی وەكو پڕۆسەیەكی گرنگ و كاریگەر بۆ خۆنوێكردنەوە و كاراكردنەوە لە كار و كردەوە و پلانەكانی دامودەزگا حكومیەكاندا پڕۆسەیەكی بەردوام و دوور ودرێژە و پێویستی بەپلانی زانستی و واقعی هەیە و پشوو درێژیشی گەرەكە و لەشەو و ڕۆژێكدا ناتوانێت وەڵامدەرەیەكی ڕاستگۆیانەی هەموو داواكاریەكان بێت،بەڵام ناشكرێت لەسەر پشتی كیسەڵ بەرەو پێشەوە بچێت بەمەرامی جیاوازی دەسەڵاتداران.ئەم پڕۆسەیەش ئاشكرایە لە ئەنجامی بێتوانایی و ناكارایی و بڵاوبونەوەی گەندەڵی و مشەخۆری و نادادپەروەری و نایەكسانی و بوونی دیاردەكانی مەحسوبیەت و مەنسوبیەت و بوونی بەرژەوەندی سەركردە و حیزب و تاكەكانەوە سەرهەڵدەدات و دەبێتە داواكاریەكی جەماوەری و لەلایەكی تریشەوە لە ترسی فشار و ناڕەزایی جەماوەریشەوە گەلێك جار پەنای بۆ دەبرێت.
•
بەداخیشەوە لەهەرێمی كوردستاندا و لەدوای ڕاپەڕینی ساڵی 1991 و بەتایبەتتریش لەدوای ڕووخاندنی ڕژێمی بەعسی صدامی لەعێراقدا لەساڵی 2003وە دیاردەكانی گەندەڵی و دزینی سەروەت و سامانی سەرزەوی و ژێر زەوی و قۆرخكاری دەسەڵات و ناعەدالەتی و بەرژەوەندخوازی و وەرگرتنی پلە و پۆست و ئیمتیازاتەكان سەریانهەڵدا لەلایەن سەركردە و حیزب و بنەماڵە و كەسە دەستڕۆیشتوەكانەوەو بونە خۆركەو چوونە جەستەی لەرزۆكی ئەم دەسەڵاتەوە.بەشێوەیەك كە تەنها لەدوای 16 ساڵ لە عێراق و دوای 20 ساڵیش لەهەرێمدا دەنگی ناڕەزایی و خۆپیشاندانی هاوڵاتیان بەرزبونەوە و تائێستاش بەردەوامیان هەیە لە عێراقدا كە ئەمەش لە ئەنجامی پەنگخواردنەوەی ڕق وقینی ساڵانی كەمی دەسەڵاتە نوێیەكان و خۆماڵیەكانی عێراقیەكان و كوردستانە.بەرامبەر حیزب و سەركردەو بنەماڵەكان بێ جیاوازی وەك لە ئێستای عێراقدا دەیبینین.چونكە بەداخەوە هەموانیان وێنە و نمونەیەكی ناشیرین و تەڵخ و تاریكی دەسەڵات و حوكمڕانیەكی خۆماڵیان پیشانداین.
لەهەرێمی كوردستان و دوای 28 ساڵ حوكمڕانی و دوای پێكهێنانی كابینەی حكومەتی هەرێم،تازە بەتازە پڕۆژە یاسای چاكسازی لە مووچە و دەرماڵە و خانەنشینی و بەخشین و ئیمتیازاتەكانی پلە باڵاكان لە 12/12/2019دا ڕەوانەی پەڕلەمان دەكرێت و گەرەكیانە وەكو دروشم و تێپەڕاندنی قۆناغەكەش بێت كارێك بكەن.كە وەك دەڵێت گەر ئەم یاسایە جێبەجێبكرێت مانگانە لانی كەم بڕی 100 ملیار دینار دەگەڕێتەوە بۆ گەنجینەی حكومەت، خۆ ئەگەر ئەو بڕە پارەیە تەنها لە 16 ساڵی دوای ڕووخاندنی ڕژێمی بەعسەوە حساب بكرێت ئەوا ساڵانە 1 تریلیۆن و 200 ملیار دینار دەگەڕێتەوە بۆ گەنجینەوە و لەو 16 ساڵەشدا دەكاتە نزیكەی 8 تریلیۆن و 400 ملیار دینار كە گەر وەك ئێستا مانگانە بڕی مووچەی تەواوی فەرمانبەران بریتی بێت لە 881 ملیار دینار ئەوا بەشی 9مانگ و نیوی مووچەی تەواوی فەرمانبەرانی هەرێمی دەكرد.جا لەمەوە تێدەگەین كە قەوارەی گەندەڵی و بەهەدەردانی سەروەت و سامانی میلەت و وڵاتەكەمان چەندە بوە بەتەنها لەو 16 ساڵەدا،كە دەكرا زۆر لە ئێستا هاوڵاتیان خۆشگوزەرانتر و هەرێمیش ئاوەدانتر بونایە.
ڕاستە ئەم پڕۆسەیە زۆر گەورە و كاریگەر و گرنگ و هەستیاریشەو دەستبردن بۆی كارێكی سانا و بێگرێوگۆڵ نیە و پڕۆسەیەكی لەناوخۆ و دەرەوەشدا دۆستی كەم و ناحەزی زۆرە و پیلانی لەدژ دەگێڕدرێت و ڕێگریشی بۆ دروستدەكرێت لە خودی كەسە دەستڕۆیشتوەكانی ناو دەسەڵاتیشەوە،بەڵام بۆتە دیفاكتۆ و ناكرێت چیدی لەمە زیاتر پشتگوێ بخرێت و چاوی لێبنوقێنرێت،گەر سەرۆكی حكومەت و كابینەی نۆهەم گەرەكیان بێت دەسكەوت و ناوبانگێكی باشتر لەكابینەكانی پێشخۆیان چنگ بخەن دەبێت زۆر بە گەرموگوڕیەوە ئەم پڕۆسەیە سەربخەن و بیگەیەننە دوامەنزڵی سەركەوتن.
•
ئەوەی لەو پڕۆژە یاسایەدا دەخوێنرێتەوە كە پێكهاتوە لە 8 بەش و 19 مادە بریتیە لە:
1.
لەماوەی 28 ساڵی حوكمڕانی كوردیدا ،یەكسانی و دادپەروەری نەبوە لە خەرجكردنی مووچە و دەرماڵە و بەخشین و خانەنشینی و ئیمتیازاتەكاندا، و گەلێك كەس و لایەن بەناڕەوا سوودمەندبوون لە سەروەت و سامانی گشتی ئەم میلەت و وڵاتە و زۆرێك لە داهاتەكان بەهەدەرچوون بۆ بەرژەوەندی سەركردە و حیزب و بنەماڵە و دەستڕۆیشتوەكان و كۆمپانیا بازرگانیە ناوخۆیی و دەرەكیەكانیش خەرجكراون.
2.
لەماوەی 28ساڵی ڕابووردوودا ئۆرگانەكانی حوكمڕانی هەرێمی كوردستان بە دامودەزگایینەكراون و ڕێكنەخراون و دانەمەزروان لەسەر بنەمای یاسا و ڕێنمایەكان ،بەڵكو بە مەزاج و ویستی سەركردە و حیزب و كەسەكان بەڕێوەبراون.
3.
یاسا و ڕێساكان سەروەرنەبون و ڕێزیان لێنەگیراوە و كاریان پێنەكراوە و بۆ بەرژەوەندیە تایبەتیەكان بەكارهێنراون.
4.
پڕۆسەی دامەزراندنی هاوڵاتیان لە ئۆرگانەكانی حكومەت و دواتریش خانەنشینكردنیان و بەخشینەوەی پلە و پۆست و ئیمتیازات و دەرماڵە و ..هتد.زۆریان لەدەرەوەی یاسا و ڕێنماییەكان بون و بۆ دەسكەوتی حیزبی و بنەماڵەیی و تایبەتی بەكارهێنراون.
•
بەم شێوەیە ماوەی 28 ساڵی ڕێكە گەندەڵی و بێدادی و نایەكسانی و مشەخۆری و قۆرخكاری و ...هتد.لەم هەرێمەدا بڵاوبۆتەوە و لە دیاردەوە بونەتە پەتایەكی كوشندە و دواتریش بەهۆی بێ پلانیەوە قەیرانی دارایی و پێنەدانی مووچە و پاشەكەوتكردنی و سەرهەڵدانی دیاردەكانی بێكاری و دواكەوتویی و هەژاری و برسێتی و تاوان و نەخوێندەواری و داڕمانی ژێرخان و سەرخانی ئابوری و سستبونی بازاڕ و بازرگانی و هەڵاوسانی نرخی دراو و گرانبوونی كاڵاكان و نەبونی خزمەتگوزاریە سەرەتاییەكان و كەڵەكەبوونی قەرزە دەرەكیەكانی كۆمپانیا نەوتیەكان و پیادەكردنی سیاسەتی هەڵەی ئابوری و ئەمنی و ..هتد.لێكەوتۆتەوە و هەموانیان زادەی بێدادی و بێ پلانی و نایەكسانی دەسەڵاتەوە بوە لەم هەرێمەدا.
بۆیە گەر بەهەق و ڕاستگۆیی دەخوازرێت چاكسازی بكرێت لەو بوارانەدا كە پڕۆژە یاساكە دیاریكردون پێویستە پەڕلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان هەستن بە:
1.
دەرخستن و دیاریكردنی تەواوی داهاتی هەرێمی كوردستان لە زاخۆوە تا خانەقین بە داهاتە((نەوتی و نا نەوتیەكانیشەوە)) و كۆكردنەوەیان تەنها لە گەنجینەی حكومەتدا،چونكە بەبێ دیاریكردن و دەرخستنی داهاتەكان بەشێوەیەكی شەفاف و ڕوون مەحاڵە بتوانرێت چۆنێتی خەرجیەكان ڕێكبخرێتەوە و پلانیش بۆ چاكسازی و نەهێشتنی گەندەڵی دابنرێت.
2.
دەسەڵاتی حیزب و سەركردە و كەسە دەستڕۆیشتوەكان و كۆمپانیاكانیان دووربخرێتەوە لە كاروباری حكومەت و تەنها ئۆرگانە شەرعیەكانی حكومەت كارا و خاوەن بڕیار بن.
3.
بەرژەوەندی گشتی هاوڵاتیان و وڵات و مێژووی خەبات و قوربانیدانەكان بخەنە سەروو بەرژەوەندیە تایبەتیەكانەوە.
4.
بۆ ڕێكخستن و بەسەرداچونەوە و چاكسازیكردن لە پڕۆسەی خانەنشینكردنی پلە تایبەت و باڵاكاندا،پێویستە پێش ئەوەی باس لە ڕێژە و بڕی خانەنشینیان بكرێت،گەرەكە سەرەتا بڕی مووچەی اسمی و دەرماڵەكانیان كەمبكرێتەوە،ئەوكات زۆر بە سانایی لەسایەی یاسایەكی خانەنشینی مۆدیرن و دادپەروەرانەدا كێشەی خانەنشینیەكانین چارەسەردەكرێت و پێویست بەمشتومڕی بێزەنتی ناكات.چونكە كاتێك پەڕلەمانتار یان وەزیر مانگانە بڕی 8 ملیۆن و زیاتریش مووچە وەردەگرێت،ئیدی بەپێی یاساكە بێت كە 70% دیاریكردوە بڕێكی زۆر خانەنشینی بەردەكەوێت،بۆیە گەرەكە مووچەی سەرۆكی هەرێم و پەڕلەمان و حكومەت و جێگرەكانی و ئەوانی تریش لە مووچە ئیسمیەكانیانەوە كەمبكرێتەوە نەك وەك ئێستا لە پڕۆژە یاساكەدا هاتوە.بۆیە گەر بەم شێوەیە نەبێت ئەوا پڕۆسەی چاكسازیەكە تەنها ناوە و ناوەڕۆكی نابێت .
5.
گەرەكیشە پەڕلەمان و پەڕلەمانتارانیش هەنگاوێكی خەمخۆرانە و بوێرانە هاوشێوەیەی پەڕلەمانی عێراق هەڵنێت بۆ كەمكردنەوەی مووچەكانی خۆیان و حكومەتیش.كاری چاودێریكردنی كەموكوڕیەكانی حكومەتیش ووردتر و چاوكراوانەتر ئەنجامبدەن و بوێرانە دەستبخەنە سەر گەندەڵی و كەموكوڕیەكان و حكومەت و وەزیرەكان بانگهێشت بكەن بۆ لێپرسینەوە و پەڕلەمانێكی بوێر و چاونەترس بن نەك شەرمن و ترسنۆك لەبەردەم حكومەتدا.
6.
دەركردنی یاسایەكی خانەنشینی گونجاو كە كەمترین بڕی خانەنیشنی لە 500 هەزار كەمتر نەبێت بۆ سەرجەم فەرمانبەران بەشێوەیەك دادپەروەری زۆری تیادابێت و جیاوازیەكانیش كەمبكاتەوە.چونكە وەزیر یان پەڕلەمانتار لەماوەی 4 ساڵی خزتمەتیاندا هێندە مووچە وەردەگرن كە بەرتەقای 10-20 ساڵی فەرمانبەرێكی ئاساییە.
7.
بۆ جێبەجێكردنی ئەو پڕۆژە یاسایە دوای پەسەندكردنی لەلایەن پەڕلەمانەوە،گەرەكە حكومەت هەریەكە لە ئۆرگانەكانی(( داواكاری گشتی و دەستەی دەستپاكی و دیوای چاودێری دارایی))زیاتر چالاك و پشتیوانیان بكات بۆ ڕێگریكردن و نەهێشتنی گەندەڵی و بەهەدەردانی سەروەت و سامانی گشتی.
8.
پەڕلەمان ئەركێتی كە بەدواداچوون بكات بۆ ئەو یاسایانەی كە دەریكردون و حكومەت جێبەجێیان ناكات،بەتایبەتیش ئەو یاسایانەی كە پەیوەندیان بە داهات و نەوت و سامانە سروشتیەكانەوە هەیە ،نمونەی یاسای ژمارە 22ی ساڵی 2007 گاز و نەوتی هەرێمی كوردستان و یاسای ژماری 2ی ساڵی 2015 صندوقی داهاتە نەوتیەكان و ...هتد.
9.
وەك ئەوەی باس دەكرێت بەداخەوە گەندەڵی گەورە لەهەردوو وەزارەتی پێشمەرگە و ناوخۆدا هەیە لە بوونی زیاد لەمووچەیەك و كەسانی بندیوار و بەخشینەوەی ناونیشان و پۆست و ئیمتیازات و ....هتد.بۆیە پێویستە بە گیانێكی خەمخۆرانە و هیمەتێكی پۆڵاینەوە ڕووبەڕووی هەموو ئەو گەندەڵیانە بوەستنەوە و بنەبڕیان بكەن بەبێ گوێدانە پۆست و پلە و لایەنگری حیزبی و ئەو هێزە قارەمانانە و ناوناوبانگە پیرۆزەكانیان لیخن نەكرێت بەهۆی چەند كەس و بۆ چەند ملیۆن دینارێكی حەرامەوە.
•
لەكۆتاییدا،گەر ئەم پڕۆسەیە سەربگرێت و وەك دەوترێت مانگانە لانی كەم بڕی 100 ملیار دینار دەگەڕێتەوە گەنجینەی حكومەت،ئەوا بەدڵنیایەوە ئایندەیەكی گەش و خۆشگوزەرانی چاوەڕوانی هەموان دەكات،بەپێچەوانەشەوە گەر خوانەكردە شكستی هێناو تەنها وەك پڕۆژە یاسا مایە و یان كاری پێنەكرا ئەوا بەدڵنیایی كارەسانی جەرگبڕی سیاسی و ئابوری و ئەمنی و كۆمەڵایەتیشی لێدەكەوێتەوە كە دووریش نیە تەواوی ئەم ئەزمونی حوكمڕانیەمان لەكیس بچێت لەسایەی ئەو دۆخە ناجێگرەی تەواوی عێراقی گرتۆتەوە.
•
بەهیوای ئەوەی ئەم كابینەیەی حكومەتی هەرێم كە دروشمی كوردستانێكی بەهێزی بەرزكردۆتەوە لەسایەی ئەم یاسای چاكسازیەدا بتوانێت حكومەتێكی بەهێزی دوور لەگەندەڵی ڕێكبخاتەوە و دادپەروەری و یەكسانی لەنێوان فەرمانبەرانی پلە باڵاكان و پلە نزمەكاندا وەدیبێنێت ،تا بتوانێت خۆشگوزەرانی زیاتر بۆ هاوڵاتیان و ئاوەدانی زیاتریش بۆ هەرێمەكەمان دەستەبەربكات. وڕێگە بگرێت لە تەقینەوەی توڕەیی و ناڕەزایەتی هاوڵاتیان بۆئەوەی ئەوەی لە عێراقدا ڕوودەدات لە هەرێمیشدا سەرهەڵنەدات و ببێتە حكومەتێكی ڕەشید و دادپەروەر و ئەمین لەسەر ژیان و گیان و سەروەت و سامانی هاوڵاتیان و وڵاتیشمان.