بەدرێژای مێژووی سەرهەڵدانی ئاخاوتن و دەربڕین و هەرجۆرە جوڵە یەك بەزمان، درۆكردن بە یەكێك لە خەسڵەتە خراپەكانی مرۆڤ و شێوازی گفتوگۆ و تەکتیکی مامەڵەی ڕۆژانە ئەژمار دەکرێت، ئەم جۆرە دەربڕینە تەواو پێچەوانەی یاساو ڕێساكانەو لە کۆمەڵگاکانیشدا كارێكی نا ئەخلاقیەو پێچەوانەی قیم و ئادابی گشتی یە، چونکە هەڵگرانی ئەم خەسڵەتە لە هەرپلەوپۆستێکی کۆمەڵایەتی و سیاسی و دەوڵەتداریدابن ڕاستگۆنین لەگەل خەڵك ، میللەت ، نیشتیمان ، نەتەوە ، فكر ، سیاسەت ، حیزب ، ئازادییەكان ، مافی مرۆڤ ، مافی ئافرەت ...ھتد .
بەڵام ڕەنگە لە هەموو بێزراوتر و ناڕەواتر درۆی سیاسییەكان بێ کە بەشێوەیەکی سێستماتیک و ڕێکخراو کاری لەسەر دەکرێت و دەبێتە هۆی پەرتەوازەیی کۆمەڵایەتی و شکاندنی متمانە و تێکدانی ڕەوشی سیاسی و سەقامگیری و ئاسایشی دەوڵەتداری کە سێ بنەمای گرنگن لە پێکهاتەی گشتی کۆمەڵگەدا و تێکچونی هەریەک لەوانەش دوا جار کاریگەری نەرێنی دەبەخشێ بە کۆی پرۆسەی سیاسی و فەلسەفەی دەوڵەتداری و حزب و هەر جۆرە پێکهاتەیەک کە مرۆڤ تێیدا لە گەشە و بزاوتدابێت ، هەرچەندە ڕەنگە جگە لە میکاڤیلی کە لە میردا ڕەوایەتی بەدرۆ و چەواشەکردنی کۆمەڵگە داوە ، هیچ فەلسەفە و ئایدیایەکی هاوچەرخ زاتی ئەوەی نەکردبێ ڕاستەوخۆ درۆ بەسیاسەتەوە پەیوەست کات و پانتایەکی وا بخولقێنێ کە پێمان وابێت سەرلەبەری سیاسەت درۆیە ، بەڵام زۆرجار ئەوانەی دژی سیاسەتكردنی ڕاستەقینە بوون بەردەوام ئەم دەستەواژەیەیان بەكارھێناوە دژی حیزبایەتیكردن و نابوتكردنی ، لە كاتێكدا سیاسەت و حیزبایەتی پشت ئەستورە بەداكۆكیكردن لە مافەكانی ئینسان و دادپەروەری و ئازادی تەواوی چین و توێژەكانی کۆمەڵگە.
هەرچەندە لە ڕابوردوشدا ئەم بابەتە جێی مشت و مڕوو باس بوە و واپێشاندراوە کە درۆكردن لە سیاسەت و حزبایەتیدا جێپێی قایمەو بوونی هەیە ئەمەش لە پێناو شێواندنی جەوھەری سیاسەت و حیزبایەتیدا و پەیوەستە بە ئاستی تێڕوانین و خوێندنەوەی ئەو سیاسی و سەرکردانەی کە توانیویانە لە پەنای درۆ و چەواشەکاریدا سەرکەون بەسەر حیزبەكان و خواستی میللەت و بەرژەوەندی گشتیدا ، واتا ھەڵەی سیاسییەكانی سەردەمی ڕابوردو ئەم حاڵەتەی زەق کردۆتەوە و ئەوەش مەبەستی تایبەت و بەرژەوەندی کەسی لە پشتەوە بوە و ڕاستی ئەوە ناسەلمێنی كە سیاسییەكان لەو ئاستەدا درۆزن بوون ، بەقەدەر ئەوەی کە ئێستا درکی پێدەکرێت و درۆكردن بوەتە خەسڵەتی ڕۆژانەی حیزبەكان لەسەركردایەتی یەوە تا دەگاتە ئەندامان و لایەنگرانی خوارەوە.
لەم ئاستەشدا بیرمەندانی فەلسەفەی سیاسی و توێژەرانی سۆسیۆلۆژیا ڕای جیاوازو ناكۆكییان ھەبووە لەسەر درۆ و درۆی سیاسی و مشت و مڕو وەڵامدانەوەی زۆر لە نێوانیاندا ھەبووە، ھەریەكەیان جیاواز لەوی تر لەگۆشەنیگای تێڕوانینی خۆیەوە ڕوانیویەتە ئەو بابەتە و زۆریشیان گەیشتونەتە ئەو بڕوایەی کە دەرکەوتنی ڕاستی و حەقیقەتی خوێندنەوەی کۆمەڵگە و تاکەکان و دیاردە و ڕوداوە سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتیەکان و بەرژەوەندی تایبەت درۆ دەخولقێنێ و بێبوونی ڕاستی درۆ بەرهەم نایە و ناتوانرێ سودی لێببینرێ بە مەبەستی خەڵەتاندنی خەڵك بەشێوەیەكی گشتی، لە ئەفڵاتوونە وە بۆ ئەرستۆ و تا فارابی و میكاڤیلی و جان جاك ڕۆسۆ و كارل ماركس لەو تێگەیشتنەوە لە درۆیان ڕوانیوە کە درۆكردن بۆ دوو ئامانجی جیاواز بەكار دەھێنرێ، یەكێكیان لەڕێگای پێدانی زانیاری ھەڵە لەسەر ھەندی بابەت پەیوەست بەناوەرۆكی بابەتیكەوە یان لەسەر تاكی سیاسییەكان بەمەبستی چەواشەكردنی خەڵك و دووھەمیان شاردنەوەی ڕاستییەكانە كەحیزبێكی سیاسی دەری دەبڕێ یان كەسێكی سیاسی و لە ھەردوو حاڵەتەكە درۆزنەكان دەزانن درۆ دەكەن بەڵام بەوشێوەیە دەیەوێ ئاراستەی ڕاستییەكان بگۆڕن،
لەكاتێكدا سیاسەت لەبیری میكاڤیلی دا (ھونەری تواناكان) بێت بۆ بەڕێوەبردنی كاروباری گشتی ، بەدیدی ئەو ئەمە نایەتە دێ بەبێ درۆ و خەڵتاندنی خەڵك و سوڕانەوە بەدەوری یاسادا ، كەواتا لە سەر ئەم بۆچوونە بیرمەندان دابەش بوونە بەسەر دوو تیپی جیاوازداو بەشی دووھەم بەتەواوەتی درۆی سیاسی ڕەتدەكاتەوە، كەواتا بەپێی تێڕوانینی ھەندێ لەبیرمەندان درۆكردن ئامرازێكی تایبەتە بۆ شێواندنی ڕاستییەكان و خەڵەتاندنی خەڵك و شاردنەوەی ڕاستییەكان .
ماركس (١٨١٨ - ١٨٨٣) دەربارەی ئایدۆلۆژیاو ھەڵوێست لە ئایدولۆژیا دەڵێ :- سیستەمێكی شێوێنراوە چینەكانی بۆرجوازی بەكاری دێنن بۆ شاردنەوەی بەرژەوەندییەكانیان .
لای ماركس ئایدیولۆژیا پێك دێت لە مەنزومەیەكی ئەفكار و تێگەیشتن و لێكدانەوەی كۆمەڵایەتی ، سیاسی، یاسایی پەیوەستە بە بەرژەوەندی ئابوری چینێك یان كۆمەڵە كەسێك كاردەكەن بۆ جێبەجێكردنی بەرژەوەندییەكانیان بەبەردەوامی، وە لەبەرئەوە چینی حوكمڕان لە ھەموو كاتێكدا خاوەنی شێوازەكانی وەبەرھێنانی مادی و فكری یە و دەسەڵاتی خۆی دەسەپێنێ.
لەم ڕوانگەیەوە مارکس ئایدۆلۆژیای هاوتا کرد لەگەڵ (ئاگایی ساختە)، خودی ئایدۆلۆژیای وەک ئامرازێک بۆ دروستکردنی هۆشیاری درۆینەی چینی پرۆلیتاریا (چینی کرێکاری پیشەسازی) لە خەباتی خۆیدا لە دژی چینی بۆرژوازی دەسەڵاتدار لە قەڵەمدا، بەم شێوەیە بە بڕوای ئەو ئایدۆلۆژیا دەمامکێکە کە بەرژەوەندی چینی دەسەڵاتدار لە پشتیەوە شاراوەتەوە.
لای ماركس ئایدیولۆژیا وەھم و درۆ نییە سەرەڕای ئەوەی سیستمێكی فكری یە بۆ یاریكردن و خەڵەتاندن و شاردنەوەی بابەتە ناكۆكە كۆمەڵایەتییەكان لەپێناو شاردنەوەی شەرعییەتی كردارەكانی دەسەڵاتدار، ھەر لەبەر ئەوە ماركس ئیدانەی (النزعە الانسانییە ، مرۆڤدۆستی ) بۆرژوا لیبرالییەكانی كرد كە شانازی دەكەن بە یەكسانی نێوان ھاوڵاتیان لە ئاستی مافەكانیان لەكاتێكدا دەیانەوێ لەژێر پەردەی یەكسانی شكڵیدا ململانییەكانی سەرمایەداری و كرێكاران بشارنەوە ، لەم ڕوانگەیەوە ماركس دژی ئایدیولۆژیا بوو لەبەر ئەوەی خەڵەتاندن و شێواندنی پەیوەندییە واقعیەکانی نێوان مرۆڤەكانە چونكە دژی ئامانج و داخوازییەكانی چینی پرۆلیتاریایە.
لەلایەكی جیاوازترەوە ماركس ناڕەحەت بوو لە ھەموو شێوازەكانی درۆ و فێڵكردن لە تێكۆشانی كرێكاران لە پێناو ھێنانەدی ئامانجی شیوعی كە بە بۆ چۆنی خۆی ھەموو شێوەكانی چەوسانەوەی سەرمایەداری ناھێڵێ ، لە كۆتایی بەیانامەی حیزبی شیوعی دا كە ماركس و ئەنگلز لە ساڵی ١٨٤٨ بڵاویان کردەوە بەڕوونی ئەم دیدگایە خراوەتە ڕوو ئاماژەیان بەوە کردوە کە نەنگی یە لای شیوعییەكان بۆچون و مەبەستەكانی خۆیان بشارنەوەو .. ئەوان بەڕاشكاوی بانگەشەی ئەوە ئەكەن كە تاكە ڕێگایان بۆ گەیشتن بەئامانجەكانیان تەنھا زەبرە بۆ ڕووخاندنی ئەو سیستەمە كۆمەڵایەتیەی كە لە ئارادایە.
بۆیە ئەگەر لەم ڕوانگەیە و لەم جۆرە تێگەیشتنەوە ئاوڕێک لە دۆخی سیاسی و دەوڵەتداری و حزبایەتی کوردستان بدەینەوە و وەک دەڵێ تەتەڵە و بێژنگێگی ئەو واقیعە بکەین، سەرباری ئەوەی درۆ لە بارە كۆمەڵایەتیە كەدا بابەتێكی زیان بەخشە ، بەڵام كاتێك دەگوێزێتەوە نێو سیاسەت و دەسەڵاتەوە ئەوا ئاستی زیانەكانی گەورەیەو وێرانكەرەکە ، لێرەوە دەگەینە دەرئەنجامێکی نەخوازراو نابووت چونکە لێرە ڕۆژان حیزب و حكومەت کار لەسەر چەواشەکاری و درۆی قەبە دەكەن و دەیانەوێ بەو ڕێگایە سەرکەون لە کاتێکدا خۆشیان دەزانن کە كەس بڕوایان پێ ناكات و بگرە هێندەی تر ناشرین و ڕەشتر دەبنەوە بەرانبەر خەڵك و وەک تووتی درۆكانی ٣٢ ساڵ بەر لە ئێستا دەجوێننەوە و کاوێژی پێدەکەن لە بوارەکانی سیاسەت ، ئابوری ، كۆمەڵایەتی ، ڕۆشنبیری ، ژیان و گوزرانی خەڵك ئەم خەسڵەتە ناشرین و نەنگە هێندە کاریگەری نەرێنی بەخشیوەتە حزب و دەوڵەت ، جەماوەر بەئاراستەیەک هەنگاودەنێ و ئەوان بەئاراستەیەکی تر ، ئەمەش لە ئاستێکدا وایکردوە کە حیزبەكان سەر بەرەو لاوازی و پووکانەوە بکێشن و کەم کەم بتوێنەوە ، چونکە خەڵك بەدرۆ و سیناریوكانیان بڕوا ناكات و بوونەتە کارەکتەرێکی ناشرین و تەنها خەریکی خۆنمایشکردن و بانگەشەی ساختەن و ناتوانن بچوکترین هەنگاوی کاریگەر و بابەتیانەبنەن کە ببێتە هۆکاری لانی کەمی کەمێک دورکەوتنەوەیان لەو خەسڵەتە قێزەوەنە ، نموونەیەكی زەقی درۆكانیان ھەفدوو حیزبی دەسەڵاتداری ھەرێم یەكێك لە دروشمە دیارەكانیان لە ھەڵبژاردنی پێشووی پەرلەمان ئەوە بوو كە (نەوت دەكەنە چرای خۆشگوزرانی)كەچی نەك خۆشگوزرانی نەھێنا بە ڵكو تراژیدیا گوزەرانی ھێنا .
بەگشتی دەتوانم بڵێم درۆی دەسەڵاتدارانی حیزبەكان و دەسەڵات بنەما جەوھەرییەكانی حیزبایەتی شاردوەتەوە و بوەتە هۆکاری چەواشە کردنی خەڵك و شاردنەوەی ڕاستییەكان ، لەوەیش خراپتر ئەوەیە لەنێوخۆی حیزبەكان درۆكردن و خەڵەتاندن بوونەتە باو و ئەمەیش وایكردوە مصداقیەت لە نێو ئەندامەكاندا نەمێنی و تۆی حەقدو كینە بچێنرێ و وەكو دوژمنی باوەكە كوژێ تەماشای یەك بكەن و ماڵی ھەمان حیزب دابەشبكەن و لە نێو حیزبەكەدا چەند ڕەوتێكی دژو ناكۆك دروست بكرێت و ئێستا حیزبێكی سیاسی نییە لەھەرێمی كوردستان ئەو شەڕەی تێدا نەبێت و كەسانی لاوازو خۆسەپێن و بوودەڵە وبەرژەوەند خواز ئەو ڕۆڵە نەبین و نەبنەلەمپەر لە بەردەم حەقیقەتی سیاسەت و حزبایەتیدا کە پرۆسەیەکی ڕەواو گرنگە بۆ ژیان و بەرەوپێشبردنی خواستەکانی مرۆڤایەتی.
لە كۆتاییدا دەمەوێ ئەو ووتە ڕووسیە دووپاتبكەمەوە كاتێك دەڵێ : (كاتێك عەرشی درۆ بەرزدەكەینەوە، سێدارەیەك بۆ حەقیقەت دادەمەزرێنین).